Uzak Doğu’dan çıkıp bin yıllar daha sonra psikoloji biliminin ilgi odağı haline gelen, anda kalmayı, acıları kabullenmeyi ve onlara şefkatle yaklaşmayı içeren ‘mindfulness felsefesi’, Türkiye’de birinci kere tüm taraflarıyla tek bir kitapta toplandı. Dr. Erik van den Brink, Frits Koster ve Prof. Dr. Zümra Atalay imzalı ‘Şefkat Korkaklara göre Değil – Mindfulness Temelli Şefkatli Ömür İçin Uygulama Kılavuzu’ çalışması, İnkılâp Kitabevi tarafınca yayımlandı.
Akademisyen ve müellif Prof. Dr. Zümra Atalay, ‘Şefkat Korkaklara nazaran Değil – Mindfulness Temelli Şefkatli Ömür İçin Uygulama Kılavuzu’yla okurun evvel kendisine daha sonra da dışarıya karşı nezaket geliştirmesini ve anda kalarak hayatının direksiyonunu ele almasını amaçlıyor. Psikiyatrist Dr. Erik van den Brink ile bir daha sertifikalı mindfulness eğitmeni Frits Koster tarafınca verilen Mindfulness Temelli Şefkatli Hayat Eğitim Programı’nın sekiz oturumunun birebir çevirisinden oluşan ve karekodlarıyla ulaşılabilen sesli uygulamalar, meditasyonlar, çalışma notları içeren bu kitap okura çarpıcı örnekler, öyküler ve şiirler de sunuyor.
Oxford Üniversitesi Klinik Psikoloji Profesörü Mark Williams’ın önsözüyle okurla buluşan ‘Şefkat Korkaklara göre Değil’ için Zümra Atalay’la bir ortaya geldik.
Öncelikle günümüzde yaygınlaşan mindfulness teriminden başlayalım. Ki siz bu bahsin uzmanısınız. Türkiye’ye gelişi, insanların bunu benimsemesini nasıl karşılaşıyorsunuz?
Mindfulness benim doktora tezimde de çalıştığım bir kavram. Bilimsel çalışmaların yapılabilmesi için ölçek geliştirirken ve doktora tezimde kullanırken Türkçeleştirmem gerektiği için “Bilinçli Farkındalık” olarak çevirdim. bu biçimde mindfulness yönelimli çalışan yahut bu hususa ilgi duyan pek kimse yoktu. Kendim bu süreci deneyimleyen biri olarak, öteki bireylere de aktarmak ve Türkiye’de de yaygınlaştırmak gayesiyle ziyadesiyle çalışma yaptım.
Bize 21. yüzyılın getirisi üzere gözükse de aslında kökeni kadim öğretilere dayanır. İnsanlık, hayatın her etabında zihni anlamak, onu eğitmek için baş yormuştur. Birinci yapılandırılmış ve bilimsel mindfulness temelli program 1979 yılında tasarlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Aktifliği ile ilgili binlerce çalışma vardır, bu çalışmalar programın bireylerin ruh sıhhati üstündeki aktifliğine bakarken hem de beyin görüntüleme halleri ile bizde fizyolojik olarak da istenilen istikamette değişiklikler oluşturduğuna dair çalışmalardır.
“Mindfulness en sıradan tarifiyle şimdiki anda bizde ve etrafımızda ne oluyorsa kasıtlı bir dikkat ile fark etme ve fark ettiğimiz şeyleri yargılamadan şefkatle, nezaketle ele almaktır.” Bunun üzere biroldukca cümle ile açıklanabilir lakin aslında deneyimsel bir müddetçtir.
‘MINDFULNESS BİR SONUÇ DEĞİL SÜREÇTİR’
örneğin?
Nedir bu tecrübe? Meditasyon uygulamaları ile bu hali kendimize bir marifet olarak kazandırmaya çalışıyoruz. Genelde bunun için 8 haftalık temel kurslar vardır. Bu kurslarda iştirakçiler hem eğitim içeriğine dair temalar tıpkı vakitte kendi tecrübelerini edinirler. Kursun ortasında ve kurs sonunda şahısların kendi uygulamalarına devam etmeleri beklenir. Mindfulness bir sonuç değil bir müddetçtir. hayatımıza getirmek için daima olarak kendi uygulamalarımıza devam etmemiz ve hayatımızda buna yer açmamız gerekir. Bireyler son 1-2 yıldır mindfulness’a daha ilgililer ve kendi hayatlarında bu tavrı benimsediklerinde ilginin de giderek yayılacağı kanaatindeyim.
Bu yaygınlaşma olumsuz sonuç doğurur mu sizce?
Alışılmış ki popülerleşmeye başladıkça bu husus ile ilgili kulaktan dolma bilgiler, ehil olmayan şahıslar tarafınca yapılan uygulamalar, hiç bilmeden baştan “bu bir para tuzağı” diyenler de fazlalaşıyor. Bu bahse gönül vermiş bir uzman olarak elimden geldiği kadar yazdığım kitaplarda, eğitimlerde ve konuşmalarda gerçek uygulamalara dair vurgu yapıyorum. Hatta etik uygulamaların yapılması için geçen yıl bir dernek de kurduk.
Daha evvel ‘Şefkat, Mindfulness’ (Bilinçli Farkındalık) kitaplarınız yayımlandı. Artık de Dr. Erik van den Brink, Frits Koster ve sizin imzanızla ‘Şefkat Korkaklara bakılırsa Değil’ okurla buluştu. Bize biraz bu kitabın oluşumunu ve buluşmanızı anlatabilir misiniz?
Frits Koster, benim kendi mindfulness eğitimimi aldığım sırada Norveç’te tanıştığım Hollandalı bir psikiyatri hemşiresidir. Kendisi senelerca Budist rahip olarak manastırda hayatıştır ve sonrasındasında bu hayatın da aslında bir cins konforlu alan ve insanın zihnini ve vücudunu sınırlayan bir yaşantı olduğuna karar verip, yinedan Hollanda’ya geri dönmüştür. Onun kendi kişiliğindeki bilgelik, meditasyon, mindfulness ve ruh sıhhati alanındaki tecrübesi bende daima hayranlık uyandırmıştır. Kendisinden senelerca süpervizyon aldım ve dostluğumuz, iş arkadaşlığımız her vakit devam etti. birliktece Türkiye’de Erik van den Brink ve Frits Koster’in oluşturmuş olduğu Mindfulness Temelli Şefkatli Ömür (MBCL) kursları verdik, toplumda yaygınlaşması için çalışmalar yaptık.
Tıpkı biçimde Erik van den Brink, bir psikiyatrist ve ruh sıhhati uzmanı olarak batının ruh sıhhatine bakışını tekrar gözden geçirmiş ve mindfulness’ın ruh sıhhati alanına entegre edilmesi ile ilgili yıllardır dünyada kıymetli çalışmalar yapmış ve benim için hayli bedelli bir kişidir. Bana bu kitabı teklif ettiklerinde çok heyecanlandım, kitabın içeriğindeki mindfulness temelli şefkatli hayat programı Erik ve Frits’in bireylerin mindfulness hünerlerini öğrendikten ve muhakkak bir meditasyon alışkanlığı edindikten daha sonra, zorlayıcı his ve durumlarla temas etmenin daha gelişmiş yollarını sunan bir programdır. Kitapta bir ortaya gelişimiz benim programı Türk kültürüne ve okuruna uygun halde entegre etmem, Türkçeleştirmem ve ortasında kendi sesimden olan meditasyon uygulamaları sizlerin kullanmasına sunmam ile oluştu. Kitabın ismi insanların zihninde bu biçimdesine “naif” kelam gelimi “yumuşak” olan şefkat kavramıyla kimi vakit örtüşmeyecek kadar savlı ve sert algılanabilir. Lakin “gerçekten de şefkat, cüret ister ve korkaklara nazaran değildir.”
‘BU KİTAP DÜNYAYLA TEMASIN EN KIYMETLİ NİYETİNİN ONUNLA YAKINLAŞMAK OLDUĞUNU AKTARIYOR’
Çok ağır bir çalışma temponuz var, şefkat ve şuurlu farkındalık üzerine; Türkiye’de ya da dünyada neyin eksikliğini görüyorsunuz ki bu kavramları beşerlerle buluşturmak istiyorsunuz?
Aslında bu mevzular dünyaya bir eksiklik görme ve tamir etme bakış açısıyla yaklaşmakta olan zihinlerimizi tanımak için yazıldı. Yani bizi, burada ne eksiklik var, ne kusur var, düzeltmem gerekiyor diyen bir yerden çıkarıp her şey meydana geldiği an, olduğu haliyle bakıp evvela “şu anda ne deneyimliyorum, bu yaşadığım nedir?” sorusunu sormaya hakikat nazikçe yöneltiyor. Her şey zihnimizin doğal eğilimlerini fark etmekle başlar, bizler doğal olarak sopalardan kaçmak ve havuçları yemek üzerine yönelmişiz. Çoğumuzun ömürlerini tehdit sistemi, yani etraftaki tehlikeleri fark etmek, tedbirler almak için bizde olan tasa ve kaygı yönetiyor. Öteki bir taraftan ise, muvaffakiyetin, daha güzele ulaşmanın açıkçası yalnızca yaşamanın değil, düzgün kurallarda yaşamanın değer gördüğü, var olmanın neredeyse bir koşulu olarak algılanan dürtü sistemlerimiz epey etkin. Bu iki sisteme de, hayatta kalmak, uygun kaidelerde yaşamak ve bugün sahip olduğumuz “gelişmiş” toplumun bir üyesi olarak dahil olmak için gereksinimimiz var. Ancak bunların hepimiz biliyoruz ki bir bedeli var. Bu da daha gergin, daha yetersiz, daha sıkışmış ve daha huzursuz bireyler haline gelmiş olmamız.
Şefkat Korkaklara nazaran Değil, Zümra Atalay, 264 syf., İnkılap Kitabevi, 2021.
Herkes, her yerde “değişmek” gerek diyor. Pekala, birisi size hatta bu kişi kendiniz olsun, hiç bir şey değişmeden de rastgele bir şarta bağlı olmadan da huzurlu olabilirsin dese en azından bir anlığına bunun gerçek olduğunu düşünseniz nasıl hissedersiniz? Yani artık İngilizce söyleyeceğim tahminen daha manalı gelecektir; It is okay to be not okay (tamam olmamak da tamam) derse nasıl hissedersiniz? ötürüsıyla bu kitap size kendinizle ve dünyayla olan temasınızın en kıymetli niyetinin onu düzeltmek, tamir etmekten epey onunla yakınlaşmak, dost olmak olduğunu aktarır. Ve birfazlaca kişi, biroldukca şey söylüyor fakat nasıl’ı daima bir muamma. Biz bu kitapta aslında insan olmanın birlikteinde getirdiği acının iştirakini anlatırken beraberinde korkmadan bu zorlanmalara yüzümüzü dönmeyi, uygulamalarla, adım adım anlatarak sizlere eşlik ediyoruz.
Son kitabınız şefkatli hayat üzerine bir kılavuz… Kişinin kendine seyahati, kendini keşfetme isteği vs. Kişi kendini keşfettiğinde nasıl bir değişim ve dönüşümle karşılaşıyor?
Kişinin kendine seyahati, kendini keşfetmek, kendini sevmek, kendini kabul etmek çok değerli kavramlar ancak ziyadesiyle lisana getirilmiş olmaları ve nasıl olacağına dair açıklamaların birlikteinde olmaması bu kavramları yalnızca “dile kolay” hale getiriyor. Ben açıkçası kendilik ile ilgili tüm kavramları, kendimizle temas etme, bizde neler olup bitiyor kavrama ve bu kendimize yönelme halini bir çeşit ben merkezcilikten ayırt edebilmek, insan olmanın iştirakine yanlışsız bir seyahat olarak görüyorum.
Ben kimim? Omurdaki yerim ne? Nasıl birine dönüşeceğim? Dünyayı ve kendini sorun etmiş tüm insanların başını kurcalayan ortak sorulardır. Bizler son derece şişmiş benlik hikayelerine sahibiz, buna “öyküsel benlik” diyoruz. Sahip olduklarımız, diplomalar, mesleğimiz, muvaffakiyetler, başarısızlıklar, travmalar, biroldukca anı, unvanlar ve marifetler. Bunlar bizi tanımlayabilir, değersizdir diyemem, bugün var olduğumuz kişi üzerinde tesiri büyüktür. Lakin benim gözlemlediğim günümüz beşerinin temel sorunu bu hikayeleri oluştururken kendisiyle ve ömürle teması kaçırmasıdır. Biroldukça kişi dışarıdan nasıl göründüğüne, kağıt üzerinde nasıl durduğuna, toplumsal medyada nasıl algılandığına o kadar fazlaca bağlamıştır ki benlik algısını aslında ne olduğu ve kim olduğu ile ilişkiyi oldukcatan koparmış olabilir. Otomatik pilotta kendisine biçilmiş bir ömrü yaşayabilir.
‘MINDFULNESS VE ŞEFKAT TEMELLİ YAKLAŞIMLAR BİREYLERE DENEYİMSEL BİR BENLİK SUNAR’
Aslında benlik kaybı yaşıyoruz… Burada “öyküsel benlik”i açabilir miyiz?
Mindfulness ve şefkat temelli yaklaşımlar, bireylere “deneyimsel bir benlik” sunar. Yani, en gerçek ve en somut an olan, şimdiki anın ortasında her ne var ise onunla temas eden, tüm hikayelerinden bağımsız fakat kendinin haricinde her şeyle olan bağını fark eden bir benlik algısı. Bu olağan olarak bir seyahat ve anbean değişebiliyor. Örneğin, birisi size “bu yaptığın işi beğenmedim, bence gereğince âlâ değil” dediği anda kendinizin başarısız ve yetersiz olduğunuzu düşünebilirsiniz ve o anda birinci ağzınızdan çıkan söz “ben yetersiz biriyim, başarısız biriyim” olabilir. Yahut biri size âlâ şeyler söylemiş olduğinde “ben oldum galiba, mükemmel bir insanım” diyebilirsiniz. Pekala biz hangisiyiz? Yetersiz mi, kâfi mi? Düzgün mi makûs mü? faydalı mı yararsız mı? olağan olarak ki bir karar vermek ve belirlemek istiyoruz yani sabit bir benlik kavramımız olsun istiyoruz. halbukiki bu anbean değişebilir deneyimsel bir algıdır. Sevgilinizden ayrıldığınızda tüm alakaların anlamsız, boş ve emek sarf etmeye değmez olduğunu düşünebilir yahut bir münasebet güzel gittiğinde birden teğe dünyayı döndüren şeyin sevgi, aşk olduğunu düşünebilirsiniz. İşte mindfulness ve şefkat burada devreye giriyor.
“Ben şu anda ne deneyimliyorum yani, bu nedir? Ve bu andaki kendime ve hayatıma dair genellemeler, bu an yaşadıklarımın tesirinde. Bir daha sonraki an değişik bir biçimde düşünüp hissedebilirim yani ben niyetlerim, hislerim ve duyumlarım değilim.” “Öyleyse ben kimim? Ben, her şeyi anbean deneyimleyen ve tüm dünyayla kontakta olan ve hayatın her saniyesinde profesyonel bir mana oluşturucuyum. çok etkinim, ve hayatımdaki her şeyi ben anlamlandırıyorum.”
Türkiye yoksulluğun, acının, gerilimin olduğu bir ülke. Beşerler bununla baş etmeye çalışırken kendini nasıl keşfedecek?
Çok hoş bir soru. Öncelikle “baş etme” sözünü kullanmaktan hoşlanmadığımı söylemek istiyorum. Kitaplarımda da olabildiğince kullanmamaya çalışırım. Zira baş etmek, bana o durumla savaşmak manasını çağrıştırıyor. Acıdan, gerilimden, zorluklardan kurtulmamız mümkün değil. Hatta büsbütün kurtulmamız sağlıklı da değil. Birçoğumuz zorlanmalarımız olduğunda ona bakmaya korkuyoruz, yokmuş üzere davranmak yahut direkt ondan kurtulmak istiyoruz. Lakin değerli bir nokta var ki biz onu görmesek de o, oradadır. Ben derim ki “onunla birlikte nasıl devam edebiliriz?”
Mindfulness ve şefkat işte tam bu sebeplerden dolayı gerekli; evet acı var, evet gerilim var ve hayatın biroldukça anında bizimle birlikte olacaklar, pekala ben bunlarla birlikte nasıl devam edebilirim? Bunun cevabı genel bir karşılıkta gizli değildir. Genel bir idare biçimi önerisi olsa da herkes için farklı çalışır. Ve bunu keşfetmek için en evvel ne vakit zorlanıyoruz ve zorlanmalar olduğu vakit nasıl reaksiyon veriyoruz, yani bir nevi acıyla olan ilgimize bakmalıyız.
bir daha daima yazdığım bir şeyi yeniden etmek istiyorum. Acı ve acı çekmek birbirinden farklıdır. Dünya bizler için hiç bir vakit, genel kaidelere baktığımızda, cennet olmamıştır. Ama huzurlu olmak, sakin olmak ve elimizden geleni yapabilecek kadar etkin olmak için tüm şartların uygun bulunmasına bakamayız. Olay ve durumlardan bağımsız bir benliğe sahip olmak için kendimizi keşfetmekten bahsediyorum.
‘İLK AKSİYON, SİZE YARARI OLMAYAN STRATEJİLERİNİZİ FARK ETMEKTİR’
Sinemalara dizilere bakıyoruz, daima çocukluktan gelen travmalar eşliğinde “kötülük” türemiş. Sevgisiz toplumun temelleri atılmış. Buradan baktığımızda şefkat beklemek, kendimize öz-şefkat göstermek, neyi güzelleştirecek?
şüphesiz çocukluk yaşantılarının şu an olduğumuz halimizdeki tesiri tartışılmaz. Daima tehditlerin olduğu bir ortamda (bu ortam içsel de olabilir dışsal da olabilir) şefkat birinci başvuracağımız yol üzere görünmeyebilir, sonuçta herkes paçasını kurtarmanın kederinde. Bizler memnun olmaktansa inançta olmayı tercih ederiz. Yani organizmanın temel eğilimi şayet ki öğlen yemeği olacaksak, öğlen yemeğini kaçırmayı keder etmemek üzerinedir. Bu tehlikelerin yalnızca dışsal olduğunu söylemiyorum, kimi vakit uygun şartlarda da tehdit algısı yüksek bir birey olabilirsiniz ve bir daha huzursuz ve mutsuz hissedebilirsiniz. Değerli olan zorlandığımız vakit içinderda kendimizi inançta tutmak değerine nasıl huzursuz ettiğimizi anlamaktan geçiyor. Ve şunu bilmek gerekir ki bu zihnimizin doğal eğilimi.
Birinci aksiyon size yararı olmayan, sizi feraha çıkaramayacak stratejilerinizi fark etmektir. Yani size yararı olmayan, öz eleştirinizin aslında başkaları tarafınca da eleştirilme kaygısından, kendimizi toplumdan izole etmenin başkaları tarafınca reddedilme endişesinden ve olayları aşırı derecede düşünüp çözümlemeye çalışmanın ise kontrolü kaybetme dehşetinden geldiğini görmek… bu biçimdece tüm bu işe yaramayan stratejileri düşman olarak görmektense maharetsiz, daima pot kıran bir dost olarak bakılırsabilirsiniz. bu biçimde olduğu vakit şefkat esasen resen akıp gidecektir. Yani zorlanmanızı bir zorlanma olarak bakılırsabilmek ve ona yüzünüzü dönebilmek. Bu kendinizden başlayan süreç, sizden başkalarına de bir strateji kullanmadan doğal olarak geçecektir.
İnsan karmaşık bir varlık. Ne salt âlâ ne de salt berbat, (gerçi kötülük var, bilhassa cinayetler, akıl almaz suçlar) ne dersiniz? İnsan olmak güç mu hakikaten?
İnsan olmak zorludur, daha doğrusu hayatımızdaki biroldukça şey çok sıradan görünür lakin hiç kolay değildir. İnsanları etiketlemek, olayları kestirip atmak, her bir durumun gerisindeki sebebin tek boyutlu olduğunu düşünmek bizler için pek sıradantir. Birisi için o makûs birisi, işe yaramaz demek ya da aşikâr bir teşhisle etiketlemek pek sıradan. Fakat bunun oluşma niçinleri ve tedavisi hiç kolay değildir. olağan olarak ki zihnimiz bir şeyleri anlamlandırabilmek için iki uçlu sınıflandırmaların içine girebiliyor. Aklımızın aldığı günden bugüne etrafımızdaki her şey ile ilgili yorumlarımız bu istikamette şekillendiriliyor.
Örneğin akademik süreçte başarılı, başarısız olmak… Etrafımızdakilerin bize bir dersten keyif almadığımızda bu dersi sevmiyor musun diye sorması… Beğenerek yediğimiz bir yemeği sevmiş olmamıza dair yargılar. Ya da birini uygun yahut makûs diye tanımlamak. İşte burada hayat da, ömürler da, insan da ne âlâ ne berbattır. Yalnızca öyledir. Bunu okurken içinizden kimileri “ama kardeşim, yani sahiden makûs beşerler var, birilerinin canına kastedenler var” söylemiş olduğini duyuyor üzereyim. Evet, bunları anlamak ve haklı görmek durumunda değiliz lakin kainatın varoluşundan beri her şey bir ortada. Hatta kimi vakit tıpkı insanın yahut birebir durumun ortasında bir ortada. Yani bir insan külliyen yeterli yahut külliyen berbat olamaz. Hatta bir gün, bir an bile büsbütün makus olamaz.
Yemyeşil hoş bir bahçenin ortasında olağan olarak ki ayrık otları var… Ve biz bahçemize bakım vermekten vazgeçersek ayrık otları orayı külliyen kaplayabilir. Ancak büsbütün bu otların olmamasını, bahçenin tertemiz olmasını istersek ayrık otlarını daima temizlemekten bahçenin keyfini çıkaramayız.
‘YAŞAMDAKİ KUSURLAR EN DÜZGÜN ÖĞRETMENLERİMİZ OLABİLİR’
Nelson Mandela’yı kitabınızda örneklendirmişsiniz. Acı, eziyet, kırılganlıkların altında keşfedilmeyi bekleyen hoşluklar olabilir diyorsunuz. Mandela’ya baktığımızda hayli kuvvetli çıkıyor onca acıdan, ayrımcılıktan. Lakin bazıları de o acıların altında kalıyor. Bunu nasıl yorumlamalıyız?
Acı, eziyet ve kırılganlığın altında keşfedilmeyi bekleyen zenginlikler ve güzellikler olabilir. Büyük badirelere rağmen, –ve hatta bunlar yardımıyla– daha güçlü bir hale gelen insanlardan söz eden pek çok hikâye vardır. Yardım verme mesleğinde çalışan bizler, onlarla her gün karşılaşmaktayız. Hayatlarındaki çatlaklardan içeriye mindfulness ve şefkatle bakan herkes, içinde gizlediği altını ortaya çıkarabilir. Leonard Cohen’in de dediği üzere, “Işığın içeri girmesine müsaade veren şey, bir çatlaktır.” Yaşamdaki kusurlar en düzgün öğretmenlerimiz olabilir ve gözlerimizi daha manalı değerlere açmamızı sağlar. Kendini iyileştirme mahareti doğanın her yerinde mevcuttur ve eğer kalplerimizi yaralarımıza ve kayıplarımıza açabilirsek, ortak bir tecrübe olan kendimizi içeriden iyileştirme gücünü keşfedebiliriz.
Akademisyen ve müellif Prof. Dr. Zümra Atalay, ‘Şefkat Korkaklara nazaran Değil – Mindfulness Temelli Şefkatli Ömür İçin Uygulama Kılavuzu’yla okurun evvel kendisine daha sonra da dışarıya karşı nezaket geliştirmesini ve anda kalarak hayatının direksiyonunu ele almasını amaçlıyor. Psikiyatrist Dr. Erik van den Brink ile bir daha sertifikalı mindfulness eğitmeni Frits Koster tarafınca verilen Mindfulness Temelli Şefkatli Hayat Eğitim Programı’nın sekiz oturumunun birebir çevirisinden oluşan ve karekodlarıyla ulaşılabilen sesli uygulamalar, meditasyonlar, çalışma notları içeren bu kitap okura çarpıcı örnekler, öyküler ve şiirler de sunuyor.
Oxford Üniversitesi Klinik Psikoloji Profesörü Mark Williams’ın önsözüyle okurla buluşan ‘Şefkat Korkaklara göre Değil’ için Zümra Atalay’la bir ortaya geldik.
Öncelikle günümüzde yaygınlaşan mindfulness teriminden başlayalım. Ki siz bu bahsin uzmanısınız. Türkiye’ye gelişi, insanların bunu benimsemesini nasıl karşılaşıyorsunuz?
Mindfulness benim doktora tezimde de çalıştığım bir kavram. Bilimsel çalışmaların yapılabilmesi için ölçek geliştirirken ve doktora tezimde kullanırken Türkçeleştirmem gerektiği için “Bilinçli Farkındalık” olarak çevirdim. bu biçimde mindfulness yönelimli çalışan yahut bu hususa ilgi duyan pek kimse yoktu. Kendim bu süreci deneyimleyen biri olarak, öteki bireylere de aktarmak ve Türkiye’de de yaygınlaştırmak gayesiyle ziyadesiyle çalışma yaptım.
Bize 21. yüzyılın getirisi üzere gözükse de aslında kökeni kadim öğretilere dayanır. İnsanlık, hayatın her etabında zihni anlamak, onu eğitmek için baş yormuştur. Birinci yapılandırılmış ve bilimsel mindfulness temelli program 1979 yılında tasarlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Aktifliği ile ilgili binlerce çalışma vardır, bu çalışmalar programın bireylerin ruh sıhhati üstündeki aktifliğine bakarken hem de beyin görüntüleme halleri ile bizde fizyolojik olarak da istenilen istikamette değişiklikler oluşturduğuna dair çalışmalardır.
“Mindfulness en sıradan tarifiyle şimdiki anda bizde ve etrafımızda ne oluyorsa kasıtlı bir dikkat ile fark etme ve fark ettiğimiz şeyleri yargılamadan şefkatle, nezaketle ele almaktır.” Bunun üzere biroldukca cümle ile açıklanabilir lakin aslında deneyimsel bir müddetçtir.
‘MINDFULNESS BİR SONUÇ DEĞİL SÜREÇTİR’
örneğin?
Nedir bu tecrübe? Meditasyon uygulamaları ile bu hali kendimize bir marifet olarak kazandırmaya çalışıyoruz. Genelde bunun için 8 haftalık temel kurslar vardır. Bu kurslarda iştirakçiler hem eğitim içeriğine dair temalar tıpkı vakitte kendi tecrübelerini edinirler. Kursun ortasında ve kurs sonunda şahısların kendi uygulamalarına devam etmeleri beklenir. Mindfulness bir sonuç değil bir müddetçtir. hayatımıza getirmek için daima olarak kendi uygulamalarımıza devam etmemiz ve hayatımızda buna yer açmamız gerekir. Bireyler son 1-2 yıldır mindfulness’a daha ilgililer ve kendi hayatlarında bu tavrı benimsediklerinde ilginin de giderek yayılacağı kanaatindeyim.
Bu yaygınlaşma olumsuz sonuç doğurur mu sizce?
Alışılmış ki popülerleşmeye başladıkça bu husus ile ilgili kulaktan dolma bilgiler, ehil olmayan şahıslar tarafınca yapılan uygulamalar, hiç bilmeden baştan “bu bir para tuzağı” diyenler de fazlalaşıyor. Bu bahse gönül vermiş bir uzman olarak elimden geldiği kadar yazdığım kitaplarda, eğitimlerde ve konuşmalarda gerçek uygulamalara dair vurgu yapıyorum. Hatta etik uygulamaların yapılması için geçen yıl bir dernek de kurduk.
Daha evvel ‘Şefkat, Mindfulness’ (Bilinçli Farkındalık) kitaplarınız yayımlandı. Artık de Dr. Erik van den Brink, Frits Koster ve sizin imzanızla ‘Şefkat Korkaklara bakılırsa Değil’ okurla buluştu. Bize biraz bu kitabın oluşumunu ve buluşmanızı anlatabilir misiniz?
Frits Koster, benim kendi mindfulness eğitimimi aldığım sırada Norveç’te tanıştığım Hollandalı bir psikiyatri hemşiresidir. Kendisi senelerca Budist rahip olarak manastırda hayatıştır ve sonrasındasında bu hayatın da aslında bir cins konforlu alan ve insanın zihnini ve vücudunu sınırlayan bir yaşantı olduğuna karar verip, yinedan Hollanda’ya geri dönmüştür. Onun kendi kişiliğindeki bilgelik, meditasyon, mindfulness ve ruh sıhhati alanındaki tecrübesi bende daima hayranlık uyandırmıştır. Kendisinden senelerca süpervizyon aldım ve dostluğumuz, iş arkadaşlığımız her vakit devam etti. birliktece Türkiye’de Erik van den Brink ve Frits Koster’in oluşturmuş olduğu Mindfulness Temelli Şefkatli Ömür (MBCL) kursları verdik, toplumda yaygınlaşması için çalışmalar yaptık.
Tıpkı biçimde Erik van den Brink, bir psikiyatrist ve ruh sıhhati uzmanı olarak batının ruh sıhhatine bakışını tekrar gözden geçirmiş ve mindfulness’ın ruh sıhhati alanına entegre edilmesi ile ilgili yıllardır dünyada kıymetli çalışmalar yapmış ve benim için hayli bedelli bir kişidir. Bana bu kitabı teklif ettiklerinde çok heyecanlandım, kitabın içeriğindeki mindfulness temelli şefkatli hayat programı Erik ve Frits’in bireylerin mindfulness hünerlerini öğrendikten ve muhakkak bir meditasyon alışkanlığı edindikten daha sonra, zorlayıcı his ve durumlarla temas etmenin daha gelişmiş yollarını sunan bir programdır. Kitapta bir ortaya gelişimiz benim programı Türk kültürüne ve okuruna uygun halde entegre etmem, Türkçeleştirmem ve ortasında kendi sesimden olan meditasyon uygulamaları sizlerin kullanmasına sunmam ile oluştu. Kitabın ismi insanların zihninde bu biçimdesine “naif” kelam gelimi “yumuşak” olan şefkat kavramıyla kimi vakit örtüşmeyecek kadar savlı ve sert algılanabilir. Lakin “gerçekten de şefkat, cüret ister ve korkaklara nazaran değildir.”
‘BU KİTAP DÜNYAYLA TEMASIN EN KIYMETLİ NİYETİNİN ONUNLA YAKINLAŞMAK OLDUĞUNU AKTARIYOR’
Çok ağır bir çalışma temponuz var, şefkat ve şuurlu farkındalık üzerine; Türkiye’de ya da dünyada neyin eksikliğini görüyorsunuz ki bu kavramları beşerlerle buluşturmak istiyorsunuz?
Aslında bu mevzular dünyaya bir eksiklik görme ve tamir etme bakış açısıyla yaklaşmakta olan zihinlerimizi tanımak için yazıldı. Yani bizi, burada ne eksiklik var, ne kusur var, düzeltmem gerekiyor diyen bir yerden çıkarıp her şey meydana geldiği an, olduğu haliyle bakıp evvela “şu anda ne deneyimliyorum, bu yaşadığım nedir?” sorusunu sormaya hakikat nazikçe yöneltiyor. Her şey zihnimizin doğal eğilimlerini fark etmekle başlar, bizler doğal olarak sopalardan kaçmak ve havuçları yemek üzerine yönelmişiz. Çoğumuzun ömürlerini tehdit sistemi, yani etraftaki tehlikeleri fark etmek, tedbirler almak için bizde olan tasa ve kaygı yönetiyor. Öteki bir taraftan ise, muvaffakiyetin, daha güzele ulaşmanın açıkçası yalnızca yaşamanın değil, düzgün kurallarda yaşamanın değer gördüğü, var olmanın neredeyse bir koşulu olarak algılanan dürtü sistemlerimiz epey etkin. Bu iki sisteme de, hayatta kalmak, uygun kaidelerde yaşamak ve bugün sahip olduğumuz “gelişmiş” toplumun bir üyesi olarak dahil olmak için gereksinimimiz var. Ancak bunların hepimiz biliyoruz ki bir bedeli var. Bu da daha gergin, daha yetersiz, daha sıkışmış ve daha huzursuz bireyler haline gelmiş olmamız.
Şefkat Korkaklara nazaran Değil, Zümra Atalay, 264 syf., İnkılap Kitabevi, 2021.
Herkes, her yerde “değişmek” gerek diyor. Pekala, birisi size hatta bu kişi kendiniz olsun, hiç bir şey değişmeden de rastgele bir şarta bağlı olmadan da huzurlu olabilirsin dese en azından bir anlığına bunun gerçek olduğunu düşünseniz nasıl hissedersiniz? Yani artık İngilizce söyleyeceğim tahminen daha manalı gelecektir; It is okay to be not okay (tamam olmamak da tamam) derse nasıl hissedersiniz? ötürüsıyla bu kitap size kendinizle ve dünyayla olan temasınızın en kıymetli niyetinin onu düzeltmek, tamir etmekten epey onunla yakınlaşmak, dost olmak olduğunu aktarır. Ve birfazlaca kişi, biroldukca şey söylüyor fakat nasıl’ı daima bir muamma. Biz bu kitapta aslında insan olmanın birlikteinde getirdiği acının iştirakini anlatırken beraberinde korkmadan bu zorlanmalara yüzümüzü dönmeyi, uygulamalarla, adım adım anlatarak sizlere eşlik ediyoruz.
Son kitabınız şefkatli hayat üzerine bir kılavuz… Kişinin kendine seyahati, kendini keşfetme isteği vs. Kişi kendini keşfettiğinde nasıl bir değişim ve dönüşümle karşılaşıyor?
Kişinin kendine seyahati, kendini keşfetmek, kendini sevmek, kendini kabul etmek çok değerli kavramlar ancak ziyadesiyle lisana getirilmiş olmaları ve nasıl olacağına dair açıklamaların birlikteinde olmaması bu kavramları yalnızca “dile kolay” hale getiriyor. Ben açıkçası kendilik ile ilgili tüm kavramları, kendimizle temas etme, bizde neler olup bitiyor kavrama ve bu kendimize yönelme halini bir çeşit ben merkezcilikten ayırt edebilmek, insan olmanın iştirakine yanlışsız bir seyahat olarak görüyorum.
Ben kimim? Omurdaki yerim ne? Nasıl birine dönüşeceğim? Dünyayı ve kendini sorun etmiş tüm insanların başını kurcalayan ortak sorulardır. Bizler son derece şişmiş benlik hikayelerine sahibiz, buna “öyküsel benlik” diyoruz. Sahip olduklarımız, diplomalar, mesleğimiz, muvaffakiyetler, başarısızlıklar, travmalar, biroldukca anı, unvanlar ve marifetler. Bunlar bizi tanımlayabilir, değersizdir diyemem, bugün var olduğumuz kişi üzerinde tesiri büyüktür. Lakin benim gözlemlediğim günümüz beşerinin temel sorunu bu hikayeleri oluştururken kendisiyle ve ömürle teması kaçırmasıdır. Biroldukça kişi dışarıdan nasıl göründüğüne, kağıt üzerinde nasıl durduğuna, toplumsal medyada nasıl algılandığına o kadar fazlaca bağlamıştır ki benlik algısını aslında ne olduğu ve kim olduğu ile ilişkiyi oldukcatan koparmış olabilir. Otomatik pilotta kendisine biçilmiş bir ömrü yaşayabilir.
‘MINDFULNESS VE ŞEFKAT TEMELLİ YAKLAŞIMLAR BİREYLERE DENEYİMSEL BİR BENLİK SUNAR’
Aslında benlik kaybı yaşıyoruz… Burada “öyküsel benlik”i açabilir miyiz?
Mindfulness ve şefkat temelli yaklaşımlar, bireylere “deneyimsel bir benlik” sunar. Yani, en gerçek ve en somut an olan, şimdiki anın ortasında her ne var ise onunla temas eden, tüm hikayelerinden bağımsız fakat kendinin haricinde her şeyle olan bağını fark eden bir benlik algısı. Bu olağan olarak bir seyahat ve anbean değişebiliyor. Örneğin, birisi size “bu yaptığın işi beğenmedim, bence gereğince âlâ değil” dediği anda kendinizin başarısız ve yetersiz olduğunuzu düşünebilirsiniz ve o anda birinci ağzınızdan çıkan söz “ben yetersiz biriyim, başarısız biriyim” olabilir. Yahut biri size âlâ şeyler söylemiş olduğinde “ben oldum galiba, mükemmel bir insanım” diyebilirsiniz. Pekala biz hangisiyiz? Yetersiz mi, kâfi mi? Düzgün mi makûs mü? faydalı mı yararsız mı? olağan olarak ki bir karar vermek ve belirlemek istiyoruz yani sabit bir benlik kavramımız olsun istiyoruz. halbukiki bu anbean değişebilir deneyimsel bir algıdır. Sevgilinizden ayrıldığınızda tüm alakaların anlamsız, boş ve emek sarf etmeye değmez olduğunu düşünebilir yahut bir münasebet güzel gittiğinde birden teğe dünyayı döndüren şeyin sevgi, aşk olduğunu düşünebilirsiniz. İşte mindfulness ve şefkat burada devreye giriyor.
“Ben şu anda ne deneyimliyorum yani, bu nedir? Ve bu andaki kendime ve hayatıma dair genellemeler, bu an yaşadıklarımın tesirinde. Bir daha sonraki an değişik bir biçimde düşünüp hissedebilirim yani ben niyetlerim, hislerim ve duyumlarım değilim.” “Öyleyse ben kimim? Ben, her şeyi anbean deneyimleyen ve tüm dünyayla kontakta olan ve hayatın her saniyesinde profesyonel bir mana oluşturucuyum. çok etkinim, ve hayatımdaki her şeyi ben anlamlandırıyorum.”
Türkiye yoksulluğun, acının, gerilimin olduğu bir ülke. Beşerler bununla baş etmeye çalışırken kendini nasıl keşfedecek?
Çok hoş bir soru. Öncelikle “baş etme” sözünü kullanmaktan hoşlanmadığımı söylemek istiyorum. Kitaplarımda da olabildiğince kullanmamaya çalışırım. Zira baş etmek, bana o durumla savaşmak manasını çağrıştırıyor. Acıdan, gerilimden, zorluklardan kurtulmamız mümkün değil. Hatta büsbütün kurtulmamız sağlıklı da değil. Birçoğumuz zorlanmalarımız olduğunda ona bakmaya korkuyoruz, yokmuş üzere davranmak yahut direkt ondan kurtulmak istiyoruz. Lakin değerli bir nokta var ki biz onu görmesek de o, oradadır. Ben derim ki “onunla birlikte nasıl devam edebiliriz?”
Mindfulness ve şefkat işte tam bu sebeplerden dolayı gerekli; evet acı var, evet gerilim var ve hayatın biroldukça anında bizimle birlikte olacaklar, pekala ben bunlarla birlikte nasıl devam edebilirim? Bunun cevabı genel bir karşılıkta gizli değildir. Genel bir idare biçimi önerisi olsa da herkes için farklı çalışır. Ve bunu keşfetmek için en evvel ne vakit zorlanıyoruz ve zorlanmalar olduğu vakit nasıl reaksiyon veriyoruz, yani bir nevi acıyla olan ilgimize bakmalıyız.
bir daha daima yazdığım bir şeyi yeniden etmek istiyorum. Acı ve acı çekmek birbirinden farklıdır. Dünya bizler için hiç bir vakit, genel kaidelere baktığımızda, cennet olmamıştır. Ama huzurlu olmak, sakin olmak ve elimizden geleni yapabilecek kadar etkin olmak için tüm şartların uygun bulunmasına bakamayız. Olay ve durumlardan bağımsız bir benliğe sahip olmak için kendimizi keşfetmekten bahsediyorum.
‘İLK AKSİYON, SİZE YARARI OLMAYAN STRATEJİLERİNİZİ FARK ETMEKTİR’
Sinemalara dizilere bakıyoruz, daima çocukluktan gelen travmalar eşliğinde “kötülük” türemiş. Sevgisiz toplumun temelleri atılmış. Buradan baktığımızda şefkat beklemek, kendimize öz-şefkat göstermek, neyi güzelleştirecek?
şüphesiz çocukluk yaşantılarının şu an olduğumuz halimizdeki tesiri tartışılmaz. Daima tehditlerin olduğu bir ortamda (bu ortam içsel de olabilir dışsal da olabilir) şefkat birinci başvuracağımız yol üzere görünmeyebilir, sonuçta herkes paçasını kurtarmanın kederinde. Bizler memnun olmaktansa inançta olmayı tercih ederiz. Yani organizmanın temel eğilimi şayet ki öğlen yemeği olacaksak, öğlen yemeğini kaçırmayı keder etmemek üzerinedir. Bu tehlikelerin yalnızca dışsal olduğunu söylemiyorum, kimi vakit uygun şartlarda da tehdit algısı yüksek bir birey olabilirsiniz ve bir daha huzursuz ve mutsuz hissedebilirsiniz. Değerli olan zorlandığımız vakit içinderda kendimizi inançta tutmak değerine nasıl huzursuz ettiğimizi anlamaktan geçiyor. Ve şunu bilmek gerekir ki bu zihnimizin doğal eğilimi.
Birinci aksiyon size yararı olmayan, sizi feraha çıkaramayacak stratejilerinizi fark etmektir. Yani size yararı olmayan, öz eleştirinizin aslında başkaları tarafınca da eleştirilme kaygısından, kendimizi toplumdan izole etmenin başkaları tarafınca reddedilme endişesinden ve olayları aşırı derecede düşünüp çözümlemeye çalışmanın ise kontrolü kaybetme dehşetinden geldiğini görmek… bu biçimdece tüm bu işe yaramayan stratejileri düşman olarak görmektense maharetsiz, daima pot kıran bir dost olarak bakılırsabilirsiniz. bu biçimde olduğu vakit şefkat esasen resen akıp gidecektir. Yani zorlanmanızı bir zorlanma olarak bakılırsabilmek ve ona yüzünüzü dönebilmek. Bu kendinizden başlayan süreç, sizden başkalarına de bir strateji kullanmadan doğal olarak geçecektir.
İnsan karmaşık bir varlık. Ne salt âlâ ne de salt berbat, (gerçi kötülük var, bilhassa cinayetler, akıl almaz suçlar) ne dersiniz? İnsan olmak güç mu hakikaten?
İnsan olmak zorludur, daha doğrusu hayatımızdaki biroldukça şey çok sıradan görünür lakin hiç kolay değildir. İnsanları etiketlemek, olayları kestirip atmak, her bir durumun gerisindeki sebebin tek boyutlu olduğunu düşünmek bizler için pek sıradantir. Birisi için o makûs birisi, işe yaramaz demek ya da aşikâr bir teşhisle etiketlemek pek sıradan. Fakat bunun oluşma niçinleri ve tedavisi hiç kolay değildir. olağan olarak ki zihnimiz bir şeyleri anlamlandırabilmek için iki uçlu sınıflandırmaların içine girebiliyor. Aklımızın aldığı günden bugüne etrafımızdaki her şey ile ilgili yorumlarımız bu istikamette şekillendiriliyor.
Örneğin akademik süreçte başarılı, başarısız olmak… Etrafımızdakilerin bize bir dersten keyif almadığımızda bu dersi sevmiyor musun diye sorması… Beğenerek yediğimiz bir yemeği sevmiş olmamıza dair yargılar. Ya da birini uygun yahut makûs diye tanımlamak. İşte burada hayat da, ömürler da, insan da ne âlâ ne berbattır. Yalnızca öyledir. Bunu okurken içinizden kimileri “ama kardeşim, yani sahiden makûs beşerler var, birilerinin canına kastedenler var” söylemiş olduğini duyuyor üzereyim. Evet, bunları anlamak ve haklı görmek durumunda değiliz lakin kainatın varoluşundan beri her şey bir ortada. Hatta kimi vakit tıpkı insanın yahut birebir durumun ortasında bir ortada. Yani bir insan külliyen yeterli yahut külliyen berbat olamaz. Hatta bir gün, bir an bile büsbütün makus olamaz.
Yemyeşil hoş bir bahçenin ortasında olağan olarak ki ayrık otları var… Ve biz bahçemize bakım vermekten vazgeçersek ayrık otları orayı külliyen kaplayabilir. Ancak büsbütün bu otların olmamasını, bahçenin tertemiz olmasını istersek ayrık otlarını daima temizlemekten bahçenin keyfini çıkaramayız.
‘YAŞAMDAKİ KUSURLAR EN DÜZGÜN ÖĞRETMENLERİMİZ OLABİLİR’
Nelson Mandela’yı kitabınızda örneklendirmişsiniz. Acı, eziyet, kırılganlıkların altında keşfedilmeyi bekleyen hoşluklar olabilir diyorsunuz. Mandela’ya baktığımızda hayli kuvvetli çıkıyor onca acıdan, ayrımcılıktan. Lakin bazıları de o acıların altında kalıyor. Bunu nasıl yorumlamalıyız?
Acı, eziyet ve kırılganlığın altında keşfedilmeyi bekleyen zenginlikler ve güzellikler olabilir. Büyük badirelere rağmen, –ve hatta bunlar yardımıyla– daha güçlü bir hale gelen insanlardan söz eden pek çok hikâye vardır. Yardım verme mesleğinde çalışan bizler, onlarla her gün karşılaşmaktayız. Hayatlarındaki çatlaklardan içeriye mindfulness ve şefkatle bakan herkes, içinde gizlediği altını ortaya çıkarabilir. Leonard Cohen’in de dediği üzere, “Işığın içeri girmesine müsaade veren şey, bir çatlaktır.” Yaşamdaki kusurlar en düzgün öğretmenlerimiz olabilir ve gözlerimizi daha manalı değerlere açmamızı sağlar. Kendini iyileştirme mahareti doğanın her yerinde mevcuttur ve eğer kalplerimizi yaralarımıza ve kayıplarımıza açabilirsek, ortak bir tecrübe olan kendimizi içeriden iyileştirme gücünü keşfedebiliriz.