2008’de dünyayı kasıp kavuran, akabinde başlayan büyük sakinliğin tesiri bugünlerde bile süren ekonomik kriz, hayat formunu değiştirdiği bir hayli kişiyi geri dönmelerinin güç olduğu bir yola soktu: İşlerini kaybettiler, borçları katlandı ve konutlarından oldular. 2008 krizi, bankaları ve şirketleri kurtarmanın, insanları kurtarmaktan daha değerli olduğunu da gösterdi.
Bilhassa ABD’de yollara koyulan yeni göçebeler, günübirlik ya da kısa vadeli işlerle hayatlarını idame ettirmeye çalıştı. Onlara “evsiz” diyenlere inat, kendilerini “evi olmayanlar” diye nitelediler.
İşverenlerin tam istediği üzere birer personel olan, pek masrafı bulunmayan, eski beyaz yakalı ve borç batağına saplandığı için daha evvelce kestirim etmediği bir yaşama pratiği geliştirmek zorunda kalan bu şahıslarla görüşen ve tecrübelerini ‘Göçebeler Diyarı’ başlığıyla kitaplaştıran Jessica Bruder, “ABD iktisadının karanlık yüzünün kurbanlarının” öyküleriyle buluşturuyor bizi.
UMUDU YOLDA ARAYANLAR
Yirmi birinci yüzyılda ABD’de hayatta kalmaya uğraşanlara odaklanan Bruder, 2008 krizinin yıkıcı tesirlerinin hâlâ devam ettiğini gösteriyor okura; karavanlarıyla ve kamyonetleriyle ülkenin bir ucundan başkasına kilometrelerce giden bu bireyler, bulabildiği her işte çalışarak ayakta kalmaya, yaşamaya ve dünyayı anlamaya uğraşıyor. bu biçimdece Rebecca Solnit’in dediği üzere “can yakıcı, can acıtıcı ve mizahi hikâyeler” çıkıyor ortaya.
Şeker pancarı hasadına katılan, depolarda mal istifleyen, Noel ağacı satan; bunlara emsal işlere girip çıkan, gayrimenkullerini kaybettiğinden “tekerlekli menkullerinde” yaşamaya başlayan yeni göçebelerle tanışan Bruder, neoliberal kapitalist sistemin hışmına uğrayan eski orta sınıf üyeleriyle yüzleştiriyor okuru: “Uzaktan bakınca, pek birçok, telaşı tasası olmayan emekli karavancılarla karıştırılabilir. Kendilerini sinema ya da restoranda bir akşam yemeğiyle ödüllendirdikleri günlerde, kalabalığa karışırlar. Fikir yapıları ve görünüşleriyle büyük ölçüde orta sınıftırlar. Çamaşırhanelerde çamaşırlarını yıkar, duş almak için spor salonlarına üye olurlar. Birçoğu, tasarrufları büyük sakinlik tarafınca yok edildikten daha sonra yola çıktı. Akaryakıt depolarını doldurmak ve karınlarını tok tutabilmek için güçlü fizikî işlerde uzun saatler boyunca çalışıyorlar. Sabit fiyatların ve artan konut maliyetlerinin olduğu bir periyotta, geçinebilmek için kendilerini kiradan ve ipotekten kurtarmanın bir yolunu buldular. Amerika’da hayatta kalıyorlar.”
Göçebeler Diyarı: Yirmi Birinci Yüzyılda Amerika’da Hayatta Kalmak, Jessica Bruder, Tercüman: Burcu Denizci, 272 syf., İthaki Yayınları, 2021.
Bruder’a bakılırsa bu göçebeler, sırf hayatta kalmaya çabalamıyor; insan olmanın yollarını arıyor, beslenmeye ve barınmaya uğraşıyor, bir umuda tutunmak için yollara düşüyor. senelerca hizmet ettikleri sistem tarafınca dışlanarak kısa müddette ülkenin yabancısı hâline gelen bu beşerler, bir dayanışmayla travmalarını atlatmaya çalışıyor. Bruder, “evi olmayanların” durumunu tanım ederken kelamı ütopyaya getiriyor: “Ortak bir anlayış, bir yakınlık mevcut. Birinin karavanı bozulunca para toplarlar ortalarında. Bulaşıcı bir his bu: Büyük bir şey gerçekleşiyor. Ülke süratle değişiyor, eski yapılar parçalanıyor ve onlar yeni bir şeyin merkezindeler. Ortak bir kamp ateşinin etrafında, gecenin bir yarısında, bir ütopyaya göz kırpılıyor.”
1990’ların ve 2000’lerin ikinci yarısında, Arjantin’deki kriz ortamında insanların başlatmış olduğu “dayanışma” ya da “imece ekonomisi”nin ABD yollarında gerçekleşen hâli diyebiliriz buna; öykülerin kahramanları, hem ferdî olarak yaşama tutunmaya çabalıyor tıpkı vakitte birbirlerinin gerisini kolluyor.
BİR TIP ANARŞİK YERLEŞİM MODELİ
Bruder’ın aktardığı öykülerde ortaya çıkan gerçeklerden biri, göçebelerin yeni ömürlerine çabuk ahenk sağlamaları gerektiği. Bu bir bakıma “üst kültür”ün, kısa vakitte “alt kültür”e dönüşmesi demek. Kelam konusu durum, bir aksilikten fazlaca, ayakta kalma dileğine ve her şeye alışabilme yetisine denk geliyor. Muharririn bu noktada değerli bir notu var: “Tanıştığım insanların birden fazla, hileli bir oyunu kaybetmeye epeyce fazla vakit harcadığını hissederek sisteme ziyan vermenin bir yolunu buldu. Kira ve ipotek zincirlerini kırıp klasik konutlardan vazgeçtiler. Panelvanlara, motokaravanlara ve çekme karavanlara taşındılar; hoş havayı takip ederek bir yerden bir yere seyahat ettiler ve mevsimlik işlerde çalışarak akaryakıt depolarını doldurdular.”
Muhakkak bir yaşın üzerinde, mevsimlik yahut devirlik işler kovalayan göçebelerin kıssaları, güçlü seyahatleri ve tahminen de olağan vakitte yapılamayacak işleri içeriyor. Tuvalet paklığı, çim biçme, hasat, köpek kulübelerini ya da malları düzenleme bunlardan birkaçı. Bruder, dışarıdan bakanların bu tam vakitli göçebe yahut gezginlere “Büyük Sakinliğin Orkideleri”, “ABD’li mülteciler”, “varlıklı evsizler” ve “modern çağın meyve toplayıcı serserileri” söylemiş olduğini hatırlatıyor. Onlarsa birinci kez fabrikalarda çalışıyor, bir diğerinin köpeğini gezdiriyor, döşemeleri tamir ediyor, fotoğraf dersleri veriyor ve saatlerce ayakta kalarak yaşama bir daha katılıyor; kendilerininkine misal geçim kederi kıssalarına ortak oluyor ve devletin “işsiz ıslahına” karşı uğraşa girişirken “yoldaki hayatın, boş bir gelecekten kaçış olmasını umuyor” ve “köle işçiliğin” hakkını vererek çalıştığı için “emeklilerin yeni çağı”nın keyfini süren işverenlerin itimadını kazanıyor.
Bruder’ın şu belirlemesi, göçebelerin neyi başarmak istediğini ve sisteme karşı nasıl direndiğini ortaya koyuyor: “Karavanlara ve öteki araçlara taşınarak, insanların kendilerini başarısızlığa uğratan sisteme karşı vicdani retçiler hâline gelebileceğini öne sürdü. Özgürlük ve macera dolu omurlara bir daha doğabilirlerdi.”
“Tekerlekler üstündeki paralel dünya”nın sakinleri, “Nasıl yaşayabilirim?” sorusunu yanıtlamak için alternatifler üretiyor, tecrübelerini birbiriyle paylaşıyor ve bunları dünyaya aktardıkları platformlar kuruyor. Bruder’ın şahit olduğu bu teşebbüslerle hedeflenen şey, sistem tarafınca yüzüstü bırakılmanın tesirlerini azaltmak ve eldekiyle bolluk ortasında yaşamanın yollarını bulmak. ötürüsıyla bahsi geçen emeller da yeni göçebeliğe uygun bir toplumsallaşma ağı doğuruyor, karavanlar ve kamyonetler park ve toplanma yerlerine çekildiğinde çok kalabalık bu aile bir ortaya geliyor. Otoparklar fiyatsız konaklama alanına ve çöller birer kamp noktasına dönüşünce bir cins anarşik yerleşim modeli ortaya çıkıyor.
‘Göçebeler Diyarı’ndaki öykülerin sıfır noktasında kritik bir soru bulunuyor: “Yaşamaya devam edebilmek için bu ömrün hangi kısmından vazgeçmeye hazırsın?” 2008 krizinin akabinde bir hayli kişi, kendisine yönelttiği bu sorunun akabinde hayatını değiştirmek durumunda kalmış. Tıpkı şahıslar, sonrasındasında bir diğer soruya karşılık ararken bulmuş kendini: “İmkânsız seçimler, insanları -bir toplumu- ne vakit parçalamaya başlar?”
Bruder, ABD’deki fiili kast sistemi yüzünden ve 2008 krizinin tesiriyle yollarda yaşamaya başlayanların, bir parçalanma ve dayanışma öyküsünün öznesi hâline gelme sürecini ve daha sonrasını anlatıyor ‘Göçebeler Diyarı’nda.
Bilhassa ABD’de yollara koyulan yeni göçebeler, günübirlik ya da kısa vadeli işlerle hayatlarını idame ettirmeye çalıştı. Onlara “evsiz” diyenlere inat, kendilerini “evi olmayanlar” diye nitelediler.
İşverenlerin tam istediği üzere birer personel olan, pek masrafı bulunmayan, eski beyaz yakalı ve borç batağına saplandığı için daha evvelce kestirim etmediği bir yaşama pratiği geliştirmek zorunda kalan bu şahıslarla görüşen ve tecrübelerini ‘Göçebeler Diyarı’ başlığıyla kitaplaştıran Jessica Bruder, “ABD iktisadının karanlık yüzünün kurbanlarının” öyküleriyle buluşturuyor bizi.
UMUDU YOLDA ARAYANLAR
Yirmi birinci yüzyılda ABD’de hayatta kalmaya uğraşanlara odaklanan Bruder, 2008 krizinin yıkıcı tesirlerinin hâlâ devam ettiğini gösteriyor okura; karavanlarıyla ve kamyonetleriyle ülkenin bir ucundan başkasına kilometrelerce giden bu bireyler, bulabildiği her işte çalışarak ayakta kalmaya, yaşamaya ve dünyayı anlamaya uğraşıyor. bu biçimdece Rebecca Solnit’in dediği üzere “can yakıcı, can acıtıcı ve mizahi hikâyeler” çıkıyor ortaya.
Şeker pancarı hasadına katılan, depolarda mal istifleyen, Noel ağacı satan; bunlara emsal işlere girip çıkan, gayrimenkullerini kaybettiğinden “tekerlekli menkullerinde” yaşamaya başlayan yeni göçebelerle tanışan Bruder, neoliberal kapitalist sistemin hışmına uğrayan eski orta sınıf üyeleriyle yüzleştiriyor okuru: “Uzaktan bakınca, pek birçok, telaşı tasası olmayan emekli karavancılarla karıştırılabilir. Kendilerini sinema ya da restoranda bir akşam yemeğiyle ödüllendirdikleri günlerde, kalabalığa karışırlar. Fikir yapıları ve görünüşleriyle büyük ölçüde orta sınıftırlar. Çamaşırhanelerde çamaşırlarını yıkar, duş almak için spor salonlarına üye olurlar. Birçoğu, tasarrufları büyük sakinlik tarafınca yok edildikten daha sonra yola çıktı. Akaryakıt depolarını doldurmak ve karınlarını tok tutabilmek için güçlü fizikî işlerde uzun saatler boyunca çalışıyorlar. Sabit fiyatların ve artan konut maliyetlerinin olduğu bir periyotta, geçinebilmek için kendilerini kiradan ve ipotekten kurtarmanın bir yolunu buldular. Amerika’da hayatta kalıyorlar.”
Göçebeler Diyarı: Yirmi Birinci Yüzyılda Amerika’da Hayatta Kalmak, Jessica Bruder, Tercüman: Burcu Denizci, 272 syf., İthaki Yayınları, 2021.
Bruder’a bakılırsa bu göçebeler, sırf hayatta kalmaya çabalamıyor; insan olmanın yollarını arıyor, beslenmeye ve barınmaya uğraşıyor, bir umuda tutunmak için yollara düşüyor. senelerca hizmet ettikleri sistem tarafınca dışlanarak kısa müddette ülkenin yabancısı hâline gelen bu beşerler, bir dayanışmayla travmalarını atlatmaya çalışıyor. Bruder, “evi olmayanların” durumunu tanım ederken kelamı ütopyaya getiriyor: “Ortak bir anlayış, bir yakınlık mevcut. Birinin karavanı bozulunca para toplarlar ortalarında. Bulaşıcı bir his bu: Büyük bir şey gerçekleşiyor. Ülke süratle değişiyor, eski yapılar parçalanıyor ve onlar yeni bir şeyin merkezindeler. Ortak bir kamp ateşinin etrafında, gecenin bir yarısında, bir ütopyaya göz kırpılıyor.”
1990’ların ve 2000’lerin ikinci yarısında, Arjantin’deki kriz ortamında insanların başlatmış olduğu “dayanışma” ya da “imece ekonomisi”nin ABD yollarında gerçekleşen hâli diyebiliriz buna; öykülerin kahramanları, hem ferdî olarak yaşama tutunmaya çabalıyor tıpkı vakitte birbirlerinin gerisini kolluyor.
BİR TIP ANARŞİK YERLEŞİM MODELİ
Bruder’ın aktardığı öykülerde ortaya çıkan gerçeklerden biri, göçebelerin yeni ömürlerine çabuk ahenk sağlamaları gerektiği. Bu bir bakıma “üst kültür”ün, kısa vakitte “alt kültür”e dönüşmesi demek. Kelam konusu durum, bir aksilikten fazlaca, ayakta kalma dileğine ve her şeye alışabilme yetisine denk geliyor. Muharririn bu noktada değerli bir notu var: “Tanıştığım insanların birden fazla, hileli bir oyunu kaybetmeye epeyce fazla vakit harcadığını hissederek sisteme ziyan vermenin bir yolunu buldu. Kira ve ipotek zincirlerini kırıp klasik konutlardan vazgeçtiler. Panelvanlara, motokaravanlara ve çekme karavanlara taşındılar; hoş havayı takip ederek bir yerden bir yere seyahat ettiler ve mevsimlik işlerde çalışarak akaryakıt depolarını doldurdular.”
Muhakkak bir yaşın üzerinde, mevsimlik yahut devirlik işler kovalayan göçebelerin kıssaları, güçlü seyahatleri ve tahminen de olağan vakitte yapılamayacak işleri içeriyor. Tuvalet paklığı, çim biçme, hasat, köpek kulübelerini ya da malları düzenleme bunlardan birkaçı. Bruder, dışarıdan bakanların bu tam vakitli göçebe yahut gezginlere “Büyük Sakinliğin Orkideleri”, “ABD’li mülteciler”, “varlıklı evsizler” ve “modern çağın meyve toplayıcı serserileri” söylemiş olduğini hatırlatıyor. Onlarsa birinci kez fabrikalarda çalışıyor, bir diğerinin köpeğini gezdiriyor, döşemeleri tamir ediyor, fotoğraf dersleri veriyor ve saatlerce ayakta kalarak yaşama bir daha katılıyor; kendilerininkine misal geçim kederi kıssalarına ortak oluyor ve devletin “işsiz ıslahına” karşı uğraşa girişirken “yoldaki hayatın, boş bir gelecekten kaçış olmasını umuyor” ve “köle işçiliğin” hakkını vererek çalıştığı için “emeklilerin yeni çağı”nın keyfini süren işverenlerin itimadını kazanıyor.
Bruder’ın şu belirlemesi, göçebelerin neyi başarmak istediğini ve sisteme karşı nasıl direndiğini ortaya koyuyor: “Karavanlara ve öteki araçlara taşınarak, insanların kendilerini başarısızlığa uğratan sisteme karşı vicdani retçiler hâline gelebileceğini öne sürdü. Özgürlük ve macera dolu omurlara bir daha doğabilirlerdi.”
“Tekerlekler üstündeki paralel dünya”nın sakinleri, “Nasıl yaşayabilirim?” sorusunu yanıtlamak için alternatifler üretiyor, tecrübelerini birbiriyle paylaşıyor ve bunları dünyaya aktardıkları platformlar kuruyor. Bruder’ın şahit olduğu bu teşebbüslerle hedeflenen şey, sistem tarafınca yüzüstü bırakılmanın tesirlerini azaltmak ve eldekiyle bolluk ortasında yaşamanın yollarını bulmak. ötürüsıyla bahsi geçen emeller da yeni göçebeliğe uygun bir toplumsallaşma ağı doğuruyor, karavanlar ve kamyonetler park ve toplanma yerlerine çekildiğinde çok kalabalık bu aile bir ortaya geliyor. Otoparklar fiyatsız konaklama alanına ve çöller birer kamp noktasına dönüşünce bir cins anarşik yerleşim modeli ortaya çıkıyor.
‘Göçebeler Diyarı’ndaki öykülerin sıfır noktasında kritik bir soru bulunuyor: “Yaşamaya devam edebilmek için bu ömrün hangi kısmından vazgeçmeye hazırsın?” 2008 krizinin akabinde bir hayli kişi, kendisine yönelttiği bu sorunun akabinde hayatını değiştirmek durumunda kalmış. Tıpkı şahıslar, sonrasındasında bir diğer soruya karşılık ararken bulmuş kendini: “İmkânsız seçimler, insanları -bir toplumu- ne vakit parçalamaya başlar?”
Bruder, ABD’deki fiili kast sistemi yüzünden ve 2008 krizinin tesiriyle yollarda yaşamaya başlayanların, bir parçalanma ve dayanışma öyküsünün öznesi hâline gelme sürecini ve daha sonrasını anlatıyor ‘Göçebeler Diyarı’nda.