10 Mayıs’taki kritik toplantı öncesi SÖZCÜ’ye konuşan Devlet Tiyatroları eski Genel Müdürü usta oyuncu Tamer Levent, “Bizi TRT’ye eşit hale getirin” davetinde bulundu. Levent kuvvetli ekonomik koşulları, emekli oyuncuların durumunu, özel tiyatroların halini hatırlatarak şu tespiti yaptı: “Bu mesleği yapanları neredeyse yıldırmak istiyorlar.”
SÖZCÜ, özlük haklarında son 30 yıldır gitgide artan bir ivmeyle yaşanan dramatik düşüşün durdurulmasını isteyen sanatkarların taleplerini gündeme taşımaya devam ediyor. .
Çalışma Bakanlığı ile Memur Sen içinde 10 Mayıs’ta yapılacak kritik ek gösterge toplantısı öncesi oyuncular, opera, bale, orkestra sanatkarları seslerini yükseltiyor.
Bu kapsamda Türk tiyatrosunun usta isimlerinden Devlet Tiyatrosu eski Genel Müdürü, Devlet Tiyatrosu, Opera ve Balesi Çalışanları Yardımlaşma Vakfı (TOBAV) eski Genel Lideri Tamer Levent SÖZCÜ’ye konuştu.
Sıkıntının temelinin, iktisadın bütün başka bilgilerden, bilim alanlarından kopuk kendini kurtaracak başka bir alan olarak görülmesi olduğunu vurgulayan Tamer Levent, “Eğer Türkiye dünya çapında gelişmiş bir ülke olacaksa, ‘sanat kültürü’ teriminin kıymetleriyle, bu çağa uygun bir vizyon oluşturmalıdır” dedi.
Levent, “TRT’yi emsal göstererek Devlet Tiyatrosunun koşullarının da en azından TRT’ye muadil hale getirilmesi gerekli” davetinde bulundu.
İşte, Tamer Levent’le, Türkiye’de sanatın, sanatkarın yaşadığı zorlukları, yaşanan ekonomik sıkıntıların temelinde yatan sıkıntılarla sanat içindeki bağı ortaya koyan mülakat:
“TÜRKİYE’DE ENTERESAN DURUMLAR OLUŞUYOR”
Sanatkarların özlük haklarındaki dramatik düşüşün temelinde ne var, siz ne görüyorsunuz?
Size bir şey söyleyeyim mi, bu mesleklerin tarifleri yapılalı, Resmi Gazete’de çıkalı bir iki yıl oldu. Lakin tariflerine uygun özlük hakları oluşmadı.
Bu, Türkiye’nin hayat kalitesi, standardı, ekonomik problemleri, ekonomik sorun ve kültür içindeki bağ açısından da değerli bir sorun.
Biroldukça mesleğin tariflerinin olmadığını biliyoruz. Bir sefer sanatçı diye bir meslek yok. Her mesleğin kendi ismi var. Ancak kendi ismiyle bu mesleklerin de tarifleri ve özlük hakları konuşulmadı Türkiye’de…
Konuşulmayınca da enteresan durumlar oluşuyor Türkiye’de. Bakıyorsunuz TRT’de bir çaba veriliyor… TRT, devlet ödenekli bir yayın kuruluşu olarak bütün özlük haklarını almış olabiliyor.
“ÖZEL TİYATROLARIN HİÇBİR ÖZLÜK HAKKI YOK”
Lakin bir tarafta devlet tiyatrolarının bu manada bir özlük hakkı kazanımı yok. Devlet tiyatrolarının uzantısı olarak bakıldığında, özel tiyatroların hiç bir özlük hakkı yok.
Bu niçinle tabi bu manada, bu alana emek veren, yani sanat külçeşidinin yaratılması ve bu kültürün tüm ülkenin düşünsel kültürü haline gelmesini sağlamak üzere, bu meslekleri gerçekleştirenlerin, ne kadar değerli, ne kadar kıymetsiz olduğunu ölçme kriteri ortaya çıkmış oluyor, değil mi…
“GELİŞMİŞ ÜLKELER KADAR EKSİKSİZ OLMAMASININ niçinİ…”
Bu ortada hayatta bir grup şeylerin, gelişmiş ülkeler kadar eksiksiz olamamasının sebebini de ben buraya bağlıyorum. Zira bu bir niyet biçimi yanlışlığı ve eksikliği… Bu eksiklik pratikte de objektif olarak bu türlü görünüyor.
Bu eksiklik sanatkarlardan mı kaynaklanıyor, bizi yönetenlerden mi?
Sanatkarlar diye bir kesim yok esasen bütün beşerler sanatçı. Dünya artık bunu bu biçimde konuşuyor. Lakin bütün insanların sanat organizmasını, sanatçı kimliğini harekete geçirmek üzere hareket eden beşerler rol model oluyor. Bu bir mesleğe dönüşüyor. Yaptığı işi itinayla yapmak, iş, meslek, yani zanaat ve zanaatı yapma anlayışı… Bu anlayış ortak bir anlayış olmalı toplumda.
“SENDİKA KİMLİĞİ DEVLET TARAFINDAN KABUL EDİLMİŞ BİR KURULUŞTUR”
TRT’de bir uğraş verildi ve tüm özlük hakları alındı dediniz. Pekala bu öteki kurumlarda sanatkarlar çabada eksik kaldı formunda algılayabilir miyim bunu?
Valla bir manada tahminen bu gelişimin farkında olmadıklarını da gösteriyor, değil mi? Bir de ne bileyim, bir sivil toplum kuruluşu, bir sendika… Sendika demek illa devlete muhalif bir kuruluş mu demek… Artık Amerika’daki sendikalar hepsi devletle uğraş ediyor herbiçimde, değil mi…
Sendika olağan bir hayat külçeşidinin oluşması sırasında hakların aranmasını sağlayan bir kuruluştur. Kimliği de devlet tarafınca kabul edilmiş bir kuruluştur. Bizim maalesef bu manada meslek tarifi, meslek tarifine uygun özlük hakkı tarifi yapmak üzere hukukî prosedürü sendikalarımız aracılığıyla oluşturulması bile lüks sayılıyor ya da devlete karşı üzere olmak sayılıyor.
Bundan da ürken, bu hakları almaktan ürken insanlar…
“OYUNCU ASİL BİR MESLEKTİR”
Bir öteki biçimde ürken de var. O da kendine sanatçı demeyi, oyuncu demeye tercih ediyor. halbuki oyuncu asil bir meslektir. Yani oyun oynamak. Oyunun kuralları vardır. Oyun sıradan bir şey değildir. Yani hafifçee alınacak bir şey değil. Gelişmiş ülkeler ve milletlerarası alanda ise oyun sözüne son derece saygın bir yaklaşım vardır. Lakin bizim ülkemizde oyun sözü daima bir sahtekarlığı söz etmek için dalavereyi söz etmek için kullanılıyor.
Tahminen bu yaklaşım niçiniyle beşerler kendilerine oyuncu demek yerine sanatçı demeyi tercih ediyorlar ve bu vakit da meslek tarifi yapılamıyor, özlük hakkı tarifi yapılamıyor.
“DT’NİN KAİDELERİ EN AZINDAN TRT’YE MUADİL HALE GETİRİLMELİ”
Artık örneğin TRT ne yaptı, 6400’leri aldı, 3600’leri de aldı, değil mi… Birebir biçimde TRT yayın yapıyor, Devlet Tiyatrosu sahnede oyun oynuyor. Bir tanesi dijital ortamda, oburu canlı yapılıyor. Ortalarında fark yok. İkisi de sonuçta oyun oynuyor. İkisi de bir yayın yapıyor. Ancak bakıyorsunuz, hatta Devlet Tiyatrosu daha sıkıntı koşullarda. Zira canlı yapılıyor. Canlıda kusur yapamazsınız.
Dijitalde pekoldukça yayın kayıt altında yapılıyor. bu biçimde TRT’yi emsal göstererek Devlet Tiyatrosunun kaidelerinin da en azından TRT’ye muadil hale getirilmesi gerekli.
Geçmişte Devlet Tiyatroları kurulduğunda, oyuncuların ve çalışanın hakları milletvekili hakları üzerinden irdelenerek katmanlar kuruluyordu.
“KÜLTÜRDE DAİMA BİR EKSİKLİK VARDI”
Pekala bu biçimde toplumsal bir dönüşüm de mi oldu, yalnızca siyasete mi bağlayacağız bu dönüşümü. O noktadan bu noktaya nasıl geldik?
Siyasete değil kültüre bağlayacağız. Kültürde daima bir eksiklik vardı. 1990’lı senelerda şöyleki bir yetki kanunu çıkmıştı. Kurumlar tek unsurluk bir değişiklik önergesiyle kendilerini revize edebilirler diye… ‘Bize tek unsurluk bir teklifte bulunulsun’ dediler.
Ben de bu biçimde Devlet Tiyatroları, Opera ve Balesi Vakfı Genel Başkanı’ydım. Biz bu biçimde Ankara, İstanbul ve İzmir’de aktiflik yaptık. Dedik ki, ‘Bizi TRT’ye eşit hale getirin.’ Tek unsurluk, değil mi… Zira Devlet Tiyatrosu’nun 657’yle mukayeseli bakıldığı vakit, devlete çalışan mühendislere denk özlük hakkı olarak anılıyor.
halbuki niçin mühendise denk de kendine değil. Bu erkeklerin mesleksel kimliği yok mu ki, mühendise denk diyorsun. Ha şu an meslek tarifi yapmadığınız için açıklamıyorsunuz ve o mesleksel kimliği ILO ve ISO’nun yaptığı meslek tarifleri ve özlük haklarına misal haklarla yaklaşamıyorsunuz. bu biçimde niye hiç şayet olmazsa ona en yakın olan kuruluşa TRT’ye denklemiyorsun.
1990’larda da biz bunu tartıştık. Bu genel bir hastalık ve maalesef bu genel hastalığa tahlil bulunmadığı için gitgide erozyona uğruyor.
“KÜLTÜREL KİMLİK EKONOMİK SORUNLARI ÇÖZEBİLECEK BİR KİMLİKTİR”
Kesinlikle gözlemleriniz vardır. Ne durumda bilhassa emekli oyuncular, yaşadıkları zorluklarla ilgili ne söylersiniz?
Bir ülkenin kültürel kimliği, o ülkenin hayat kalitesini, ekonomik sorunlarının çözülmesini sağlayabilecek bir kimliktir biliyorsunuz. Yani iktisat bütün başka bilgilerden ve bilim alanlarından kopuk bir alan olarak kendini kurtaracak bir alan olarak görülmemeli.
Bir bakıyorsunuz bir dünya önderinin hasta olması halinde bir bakıyorsunuz para düşüyor, para yükseliyor.
Bunları iktisat ve kültür içindeki bağı kurabildiğimiz zaman… Yaşama sanat gözüyle bakmamız lazım bizim.
“YAŞAMIMIZDA DAİMA BİR EROZYON, KAYMA, MUTSUZLUK YARATIR”
Biz bu sanatın oluşması konusunda, titizlik göstermediğimiz takdirde, biroldukca şeyin, hayatımızdaki biroldukça eksikliğin farkına varmıyormuş üzere yaşamak zorunda kalabiliriz. Bu durum bizim hayatımızda daima bir erozyon, daima bir kayma, daima mutsuzluk yaratır. Bu mutsuzluklar artık o denli bir hale dönüşebilir ki, beşerler birbirleriyle bağlantı kurabilecek ortak bir kıymet bulamazlar.
Bu niçinle ben kültür alanının bilhassa bu milenyumda ve bilhassa Orta Doğu’da ve Orta Doğu’nun önderi üzere görünen Türkiye’de ehemmiyetle ele alınması gerektiğini ve bunun ele alınmasıyla yaşamakta olduğumuz bir fazlaca sıkıntıya sanatçı gözüyle bakarak tahlil bulabileceğimizi düşünüyorum.
“EMEKLİ OLABİLENLER TEKRAR ŞANSLI, ÖZEL TİYATRODAKİLER…”
Ben biraz ekonomik tarafını sormak istedim. Şunu da ekleyeyim bu biçimde. Bir dizi kesimi oluştu. Şayet sanatçı dizide olabiliyorsa biraz daha rahat edebiliyor fakat onun haricinde kalanlar büyük zorluklar yaşıyor, ne dersiniz?
Artık bunların hepsi mesleğin birebir modülleri.. Yani oyunculuk diyelim. Sanatçı dedikçe ben anlayamıyorum. Oyuncu diyelim. Dünya oyunculuğun vatanlarından biri İngiltere değil mi… Sheakspear’in ülkesi.. Oyuncu sözü kullanılıyor. Rusya hakeza… Bütün bu ülkeler oyuncu sözüne kullanıyor. Ortadoğu’ya geldikçe beşerler kendine sanatçı demeye başlıyor. Bu garip bir şey… Herbiçimde burda bir şey var. kültürel bir kompleks var diye düşünüyorum. bu biçimde meslek tarifi yapılamıyor.
“FİYATLARDA 3-4 KAT ARTIŞ VAR”
Devlette çalışıp da devletten emekli olma imkanı bulmuş şahıslar biraz daha şanslı. Çok şanslı demiyorum. Zira bu enflasyon ortamında bu doların… Her gece dinliyoruz haberlerde, değil mi… 250 liraya dolan depomu bin liraya dolduruyorum diyor. Demek ki üç katı dört katı bir artış var. Bu kaidelerde emeklinin durumunun düzeltilmesi lakin emekli olma talihine sahip olmuş bireyler için imkanlı.
Bir de emekli olamamış olanlar var. Özel tiyatrolarda çalışıp da sigortaları yanlışsız dürüst yapılamamış, mesleksel kimlikleri ve mesleksel kimliklere has özlük hakları savunulamamış olup da hakikat dürüst sigortalanamamış ya da sigortası epey düşük yapılmış beşerler yok mu…
“TRT EMSALDİR”
KDV konusu var, özel tiyatroların yaşamaması için. Yüklü bir KDV ödenmesi… Stopaj konusu… Bunlara baktığınız vakit bu mesleği nerdeyse yıldırmak istiyorlar.
Devlet ödenekli kurumlar, örneğin TRT 6400 ve 4200’ü alabildiğine bakılırsa bu bir emsaldir. TRT bunu nasıl yaptıysa Devlet Tiyatrosunu, Devlet Operasını Devlet Balesi, Devlet Senfoni Orkestarısını, devlet korolarını… Bunların eksiği ne…
Bunları da TRT’ye denklediği vakit Türkiye’de bir kriter ortaya çıkacak. Bu kriterin sendikal hak elde etmiş ve oyunculuk meslek tarifi yapılmış insanların da bu kiriterler doğrultusunda, mesleklerini yaparken bir grup haklar elde etmesi gerek.
Ha bunun bu sefer dönüşü izleyiciye olacak. bu biçimde seyircinin yükünü hafifçeletmek için de KDV ve stopaj üzere konularda da onlara rahatlık sağlamak gerekecek. Bunların hepsi birbiriyle bağlı.
“EKONOMİ KÜLTÜRDEN BAĞIMSIZ DEĞİL”
İktisat kültürden bağımsız bir bahis değil. İktisada kültür penceresinden de baktığımız vakit, iktisatta bir kadro zorluklar yaşıyorsak, buna niye olan kültürel niçinleri de tespit edelim.
Kültür sözünü sanat sözünden başka kullanıyorum dikkat ederseniz. Kültür ve sanat diyoruz daima tek kesimde söylüyoruz. Bu kavramları yanlışsız anlamadığımızın tespitidir. Kültür ve sanat diye bir kavram bütünselliği yok. ‘Sanat kültürü’ diyebiliriz. Kültür tek başına bir toplumun yaşama biçimi, hayattan talepleri, üretkenliği verimliliği, eğitimi ve yaşama dair ürettiği her artı kıymetin bütünsel tarifidir diye düşünüyorum.
bu biçimde bu artı pahaları üretebilir bir toplum olduğunda bu toplum, aslına bakarsanız ekonomik sıkıntıları halletme konusunda da, sanatsal bir incelikle disipiline olacaktır. Burada sanat kültürü ortak bir kültür olmalıdır.
Yalnızca bu işi yapanların kültürü değil, öteki işleri yapanların da ortak kültürü olarak kabul edildiği zaman… Bakın bir daha kültür diyoruz, sanat kültürü… Bu kültür bu biçimde benimsendiği vakit, bu kültürü yaratma doğrultusunda çalışma gösteren insanların mesleksel hakları, özlük hakları olarak bunlar mütalaa edilebilir bu biçimde. Bugün bu biçimde bir mütalaa sistemi yok örneğin…
“DÜNYA ÇAPINDA BİR ÜLKE OLACAKSAK”
Neye göre mütalaa ediyoruz, bu insanların özlük haklarını ve almaları gereken ömür standartlarını aşikâr bir düzeyde tutmalarını, yaratıcı olmalarını, üretken olmalarını sağlayacak bir ömür standardı temin etmeyi neye bakılırsa ölçebiliyoruz örneğin… Nasıl bir mantıkla ölçebiliyoruz. bu biçimde bir mantığımız var mı ortak bir bedel yargımız. Tarifi olan, içeriği olan.
Bu bir tespittir.
Bu gözle bakıldığı vakit şayet Türkiye dünya ülkeleri çapında gelişmiş bir ülke olacaksa, sanat kültürü ve kültür teriminin kıymetleriyle bir, bu çağa uygun bir vizyon oluşturmalıdır diye düşünüyorum.
“50 YILDIR SÖYLÜYORUM, TÜRKİYE’DE BU TARTIŞMANIN AÇILMASI LAZIM”
Sıkıntının kaynağında temel sebepleri bunlar. Bunlarla birlikte mütalaa etmek gerekiyor.
bu biçimde bir tartışma açılması lazım artık Türkiye’de… Ben siyasal iktidarların bu konularda alana yönelik bireylerin görüş ve bakış açılarını ve kozmik tahlilleri değerlendirmeleri gerektiğini aşağı üst 50 yıldır söylüyorum.
Vakit zaman dinliyor üzere olanlar oldu ancak şu biçimde bir baş var Türkiye’de… Bu bahis bu kadar kıymetli mi gündeme gelmeli mi….
Ben DT Genel Müdürlüğü de yaptım. Mevzuatlara takılıyorsunuz. Ortadaki bürokratlar karar verme konusunda Meclis’e taşıma konusunda bariyer oluşturabiliyorlar.
“PARAYI KONUŞUYORLAR KÜLTÜR BOYUTUNU DEĞİL”
Maliye’ye gittiğinizde parayı konuşuyorsunuz, pazarlık ortasında geçiyor. Yani olayın kültür boyutu konuşulmuyor.
ötürüsıyla o pazarlık o denli bir vizyona sokuyor ki sizi, bir tıp algı idaresidir bu, o pazarlığı neden yaptığınızı unutuyorsunuz. ötürüsıyla o 300 lira 500 lira bir şey kazanılırsa bu kar sayılıyor. Lakin bu o denli bir kar değil yani. Temelinde ziyan hepsi. Bütüne, bu biçimde bir sistemin, bir sanat yapıtı yaratır üzere titizlikle yaratılmaması, bütünün oluşumuna ziyan veriyor diye düşünüyorum.
Tamer Levent
Yargıç Zeki Levent ve dizayncı Meral Levent’in çocuğu olarak 1950’de İzmir’de dünyaya geldi. 1971’de Ankara Devlet Konservatuarı’na girdi. Evvel oyuncu, akabinde direktör, genel müdür olarak çalıştı. New York Üniversitesi Tiyatro Kısmı, Berlin Sanat Okulu Tiyatro Kısmı, Bretton Hall Koleji ve Warwick Üniversitesi’nde Yaratıcı Oyunculuk dersleri verdi. Belçika, Lüksemburg ve Macaristan’da Avrupa Parlamentosu ile bir arada tiyatro toplantılarının unsurlarının düzenlendiği komite ve tertiplere katıldı. Radyo ve televizyonda bir dizi program ve drama yaptı. Çin ve Hindistan’da belgeseller yaptı. Milletlerarası Aktörler Federasyonu’nda (FIA) Türkiye Temsilcisi oldu. IATA (Uluslararası Amatör Tiyatrolar Birliği) idare konseyi üyeliği yaptı.
SÖZCÜ, özlük haklarında son 30 yıldır gitgide artan bir ivmeyle yaşanan dramatik düşüşün durdurulmasını isteyen sanatkarların taleplerini gündeme taşımaya devam ediyor. .
Çalışma Bakanlığı ile Memur Sen içinde 10 Mayıs’ta yapılacak kritik ek gösterge toplantısı öncesi oyuncular, opera, bale, orkestra sanatkarları seslerini yükseltiyor.
Bu kapsamda Türk tiyatrosunun usta isimlerinden Devlet Tiyatrosu eski Genel Müdürü, Devlet Tiyatrosu, Opera ve Balesi Çalışanları Yardımlaşma Vakfı (TOBAV) eski Genel Lideri Tamer Levent SÖZCÜ’ye konuştu.
Sıkıntının temelinin, iktisadın bütün başka bilgilerden, bilim alanlarından kopuk kendini kurtaracak başka bir alan olarak görülmesi olduğunu vurgulayan Tamer Levent, “Eğer Türkiye dünya çapında gelişmiş bir ülke olacaksa, ‘sanat kültürü’ teriminin kıymetleriyle, bu çağa uygun bir vizyon oluşturmalıdır” dedi.
Levent, “TRT’yi emsal göstererek Devlet Tiyatrosunun koşullarının da en azından TRT’ye muadil hale getirilmesi gerekli” davetinde bulundu.
İşte, Tamer Levent’le, Türkiye’de sanatın, sanatkarın yaşadığı zorlukları, yaşanan ekonomik sıkıntıların temelinde yatan sıkıntılarla sanat içindeki bağı ortaya koyan mülakat:
“TÜRKİYE’DE ENTERESAN DURUMLAR OLUŞUYOR”
Sanatkarların özlük haklarındaki dramatik düşüşün temelinde ne var, siz ne görüyorsunuz?
Size bir şey söyleyeyim mi, bu mesleklerin tarifleri yapılalı, Resmi Gazete’de çıkalı bir iki yıl oldu. Lakin tariflerine uygun özlük hakları oluşmadı.
Bu, Türkiye’nin hayat kalitesi, standardı, ekonomik problemleri, ekonomik sorun ve kültür içindeki bağ açısından da değerli bir sorun.
Biroldukça mesleğin tariflerinin olmadığını biliyoruz. Bir sefer sanatçı diye bir meslek yok. Her mesleğin kendi ismi var. Ancak kendi ismiyle bu mesleklerin de tarifleri ve özlük hakları konuşulmadı Türkiye’de…
Konuşulmayınca da enteresan durumlar oluşuyor Türkiye’de. Bakıyorsunuz TRT’de bir çaba veriliyor… TRT, devlet ödenekli bir yayın kuruluşu olarak bütün özlük haklarını almış olabiliyor.
“ÖZEL TİYATROLARIN HİÇBİR ÖZLÜK HAKKI YOK”
Lakin bir tarafta devlet tiyatrolarının bu manada bir özlük hakkı kazanımı yok. Devlet tiyatrolarının uzantısı olarak bakıldığında, özel tiyatroların hiç bir özlük hakkı yok.
Bu niçinle tabi bu manada, bu alana emek veren, yani sanat külçeşidinin yaratılması ve bu kültürün tüm ülkenin düşünsel kültürü haline gelmesini sağlamak üzere, bu meslekleri gerçekleştirenlerin, ne kadar değerli, ne kadar kıymetsiz olduğunu ölçme kriteri ortaya çıkmış oluyor, değil mi…
“GELİŞMİŞ ÜLKELER KADAR EKSİKSİZ OLMAMASININ niçinİ…”
Bu ortada hayatta bir grup şeylerin, gelişmiş ülkeler kadar eksiksiz olamamasının sebebini de ben buraya bağlıyorum. Zira bu bir niyet biçimi yanlışlığı ve eksikliği… Bu eksiklik pratikte de objektif olarak bu türlü görünüyor.
Bu eksiklik sanatkarlardan mı kaynaklanıyor, bizi yönetenlerden mi?
Sanatkarlar diye bir kesim yok esasen bütün beşerler sanatçı. Dünya artık bunu bu biçimde konuşuyor. Lakin bütün insanların sanat organizmasını, sanatçı kimliğini harekete geçirmek üzere hareket eden beşerler rol model oluyor. Bu bir mesleğe dönüşüyor. Yaptığı işi itinayla yapmak, iş, meslek, yani zanaat ve zanaatı yapma anlayışı… Bu anlayış ortak bir anlayış olmalı toplumda.
“SENDİKA KİMLİĞİ DEVLET TARAFINDAN KABUL EDİLMİŞ BİR KURULUŞTUR”
TRT’de bir uğraş verildi ve tüm özlük hakları alındı dediniz. Pekala bu öteki kurumlarda sanatkarlar çabada eksik kaldı formunda algılayabilir miyim bunu?
Valla bir manada tahminen bu gelişimin farkında olmadıklarını da gösteriyor, değil mi? Bir de ne bileyim, bir sivil toplum kuruluşu, bir sendika… Sendika demek illa devlete muhalif bir kuruluş mu demek… Artık Amerika’daki sendikalar hepsi devletle uğraş ediyor herbiçimde, değil mi…
Sendika olağan bir hayat külçeşidinin oluşması sırasında hakların aranmasını sağlayan bir kuruluştur. Kimliği de devlet tarafınca kabul edilmiş bir kuruluştur. Bizim maalesef bu manada meslek tarifi, meslek tarifine uygun özlük hakkı tarifi yapmak üzere hukukî prosedürü sendikalarımız aracılığıyla oluşturulması bile lüks sayılıyor ya da devlete karşı üzere olmak sayılıyor.
Bundan da ürken, bu hakları almaktan ürken insanlar…
“OYUNCU ASİL BİR MESLEKTİR”
Bir öteki biçimde ürken de var. O da kendine sanatçı demeyi, oyuncu demeye tercih ediyor. halbuki oyuncu asil bir meslektir. Yani oyun oynamak. Oyunun kuralları vardır. Oyun sıradan bir şey değildir. Yani hafifçee alınacak bir şey değil. Gelişmiş ülkeler ve milletlerarası alanda ise oyun sözüne son derece saygın bir yaklaşım vardır. Lakin bizim ülkemizde oyun sözü daima bir sahtekarlığı söz etmek için dalavereyi söz etmek için kullanılıyor.
Tahminen bu yaklaşım niçiniyle beşerler kendilerine oyuncu demek yerine sanatçı demeyi tercih ediyorlar ve bu vakit da meslek tarifi yapılamıyor, özlük hakkı tarifi yapılamıyor.
“DT’NİN KAİDELERİ EN AZINDAN TRT’YE MUADİL HALE GETİRİLMELİ”
Artık örneğin TRT ne yaptı, 6400’leri aldı, 3600’leri de aldı, değil mi… Birebir biçimde TRT yayın yapıyor, Devlet Tiyatrosu sahnede oyun oynuyor. Bir tanesi dijital ortamda, oburu canlı yapılıyor. Ortalarında fark yok. İkisi de sonuçta oyun oynuyor. İkisi de bir yayın yapıyor. Ancak bakıyorsunuz, hatta Devlet Tiyatrosu daha sıkıntı koşullarda. Zira canlı yapılıyor. Canlıda kusur yapamazsınız.
Dijitalde pekoldukça yayın kayıt altında yapılıyor. bu biçimde TRT’yi emsal göstererek Devlet Tiyatrosunun kaidelerinin da en azından TRT’ye muadil hale getirilmesi gerekli.
Geçmişte Devlet Tiyatroları kurulduğunda, oyuncuların ve çalışanın hakları milletvekili hakları üzerinden irdelenerek katmanlar kuruluyordu.
“KÜLTÜRDE DAİMA BİR EKSİKLİK VARDI”
Pekala bu biçimde toplumsal bir dönüşüm de mi oldu, yalnızca siyasete mi bağlayacağız bu dönüşümü. O noktadan bu noktaya nasıl geldik?
Siyasete değil kültüre bağlayacağız. Kültürde daima bir eksiklik vardı. 1990’lı senelerda şöyleki bir yetki kanunu çıkmıştı. Kurumlar tek unsurluk bir değişiklik önergesiyle kendilerini revize edebilirler diye… ‘Bize tek unsurluk bir teklifte bulunulsun’ dediler.
Ben de bu biçimde Devlet Tiyatroları, Opera ve Balesi Vakfı Genel Başkanı’ydım. Biz bu biçimde Ankara, İstanbul ve İzmir’de aktiflik yaptık. Dedik ki, ‘Bizi TRT’ye eşit hale getirin.’ Tek unsurluk, değil mi… Zira Devlet Tiyatrosu’nun 657’yle mukayeseli bakıldığı vakit, devlete çalışan mühendislere denk özlük hakkı olarak anılıyor.
halbuki niçin mühendise denk de kendine değil. Bu erkeklerin mesleksel kimliği yok mu ki, mühendise denk diyorsun. Ha şu an meslek tarifi yapmadığınız için açıklamıyorsunuz ve o mesleksel kimliği ILO ve ISO’nun yaptığı meslek tarifleri ve özlük haklarına misal haklarla yaklaşamıyorsunuz. bu biçimde niye hiç şayet olmazsa ona en yakın olan kuruluşa TRT’ye denklemiyorsun.
1990’larda da biz bunu tartıştık. Bu genel bir hastalık ve maalesef bu genel hastalığa tahlil bulunmadığı için gitgide erozyona uğruyor.
“KÜLTÜREL KİMLİK EKONOMİK SORUNLARI ÇÖZEBİLECEK BİR KİMLİKTİR”
Kesinlikle gözlemleriniz vardır. Ne durumda bilhassa emekli oyuncular, yaşadıkları zorluklarla ilgili ne söylersiniz?
Bir ülkenin kültürel kimliği, o ülkenin hayat kalitesini, ekonomik sorunlarının çözülmesini sağlayabilecek bir kimliktir biliyorsunuz. Yani iktisat bütün başka bilgilerden ve bilim alanlarından kopuk bir alan olarak kendini kurtaracak bir alan olarak görülmemeli.
Bir bakıyorsunuz bir dünya önderinin hasta olması halinde bir bakıyorsunuz para düşüyor, para yükseliyor.
Bunları iktisat ve kültür içindeki bağı kurabildiğimiz zaman… Yaşama sanat gözüyle bakmamız lazım bizim.
“YAŞAMIMIZDA DAİMA BİR EROZYON, KAYMA, MUTSUZLUK YARATIR”
Biz bu sanatın oluşması konusunda, titizlik göstermediğimiz takdirde, biroldukca şeyin, hayatımızdaki biroldukça eksikliğin farkına varmıyormuş üzere yaşamak zorunda kalabiliriz. Bu durum bizim hayatımızda daima bir erozyon, daima bir kayma, daima mutsuzluk yaratır. Bu mutsuzluklar artık o denli bir hale dönüşebilir ki, beşerler birbirleriyle bağlantı kurabilecek ortak bir kıymet bulamazlar.
Bu niçinle ben kültür alanının bilhassa bu milenyumda ve bilhassa Orta Doğu’da ve Orta Doğu’nun önderi üzere görünen Türkiye’de ehemmiyetle ele alınması gerektiğini ve bunun ele alınmasıyla yaşamakta olduğumuz bir fazlaca sıkıntıya sanatçı gözüyle bakarak tahlil bulabileceğimizi düşünüyorum.
“EMEKLİ OLABİLENLER TEKRAR ŞANSLI, ÖZEL TİYATRODAKİLER…”
Ben biraz ekonomik tarafını sormak istedim. Şunu da ekleyeyim bu biçimde. Bir dizi kesimi oluştu. Şayet sanatçı dizide olabiliyorsa biraz daha rahat edebiliyor fakat onun haricinde kalanlar büyük zorluklar yaşıyor, ne dersiniz?
Artık bunların hepsi mesleğin birebir modülleri.. Yani oyunculuk diyelim. Sanatçı dedikçe ben anlayamıyorum. Oyuncu diyelim. Dünya oyunculuğun vatanlarından biri İngiltere değil mi… Sheakspear’in ülkesi.. Oyuncu sözü kullanılıyor. Rusya hakeza… Bütün bu ülkeler oyuncu sözüne kullanıyor. Ortadoğu’ya geldikçe beşerler kendine sanatçı demeye başlıyor. Bu garip bir şey… Herbiçimde burda bir şey var. kültürel bir kompleks var diye düşünüyorum. bu biçimde meslek tarifi yapılamıyor.
“FİYATLARDA 3-4 KAT ARTIŞ VAR”
Devlette çalışıp da devletten emekli olma imkanı bulmuş şahıslar biraz daha şanslı. Çok şanslı demiyorum. Zira bu enflasyon ortamında bu doların… Her gece dinliyoruz haberlerde, değil mi… 250 liraya dolan depomu bin liraya dolduruyorum diyor. Demek ki üç katı dört katı bir artış var. Bu kaidelerde emeklinin durumunun düzeltilmesi lakin emekli olma talihine sahip olmuş bireyler için imkanlı.
Bir de emekli olamamış olanlar var. Özel tiyatrolarda çalışıp da sigortaları yanlışsız dürüst yapılamamış, mesleksel kimlikleri ve mesleksel kimliklere has özlük hakları savunulamamış olup da hakikat dürüst sigortalanamamış ya da sigortası epey düşük yapılmış beşerler yok mu…
“TRT EMSALDİR”
KDV konusu var, özel tiyatroların yaşamaması için. Yüklü bir KDV ödenmesi… Stopaj konusu… Bunlara baktığınız vakit bu mesleği nerdeyse yıldırmak istiyorlar.
Devlet ödenekli kurumlar, örneğin TRT 6400 ve 4200’ü alabildiğine bakılırsa bu bir emsaldir. TRT bunu nasıl yaptıysa Devlet Tiyatrosunu, Devlet Operasını Devlet Balesi, Devlet Senfoni Orkestarısını, devlet korolarını… Bunların eksiği ne…
Bunları da TRT’ye denklediği vakit Türkiye’de bir kriter ortaya çıkacak. Bu kriterin sendikal hak elde etmiş ve oyunculuk meslek tarifi yapılmış insanların da bu kiriterler doğrultusunda, mesleklerini yaparken bir grup haklar elde etmesi gerek.
Ha bunun bu sefer dönüşü izleyiciye olacak. bu biçimde seyircinin yükünü hafifçeletmek için de KDV ve stopaj üzere konularda da onlara rahatlık sağlamak gerekecek. Bunların hepsi birbiriyle bağlı.
“EKONOMİ KÜLTÜRDEN BAĞIMSIZ DEĞİL”
İktisat kültürden bağımsız bir bahis değil. İktisada kültür penceresinden de baktığımız vakit, iktisatta bir kadro zorluklar yaşıyorsak, buna niye olan kültürel niçinleri de tespit edelim.
Kültür sözünü sanat sözünden başka kullanıyorum dikkat ederseniz. Kültür ve sanat diyoruz daima tek kesimde söylüyoruz. Bu kavramları yanlışsız anlamadığımızın tespitidir. Kültür ve sanat diye bir kavram bütünselliği yok. ‘Sanat kültürü’ diyebiliriz. Kültür tek başına bir toplumun yaşama biçimi, hayattan talepleri, üretkenliği verimliliği, eğitimi ve yaşama dair ürettiği her artı kıymetin bütünsel tarifidir diye düşünüyorum.
bu biçimde bu artı pahaları üretebilir bir toplum olduğunda bu toplum, aslına bakarsanız ekonomik sıkıntıları halletme konusunda da, sanatsal bir incelikle disipiline olacaktır. Burada sanat kültürü ortak bir kültür olmalıdır.
Yalnızca bu işi yapanların kültürü değil, öteki işleri yapanların da ortak kültürü olarak kabul edildiği zaman… Bakın bir daha kültür diyoruz, sanat kültürü… Bu kültür bu biçimde benimsendiği vakit, bu kültürü yaratma doğrultusunda çalışma gösteren insanların mesleksel hakları, özlük hakları olarak bunlar mütalaa edilebilir bu biçimde. Bugün bu biçimde bir mütalaa sistemi yok örneğin…
“DÜNYA ÇAPINDA BİR ÜLKE OLACAKSAK”
Neye göre mütalaa ediyoruz, bu insanların özlük haklarını ve almaları gereken ömür standartlarını aşikâr bir düzeyde tutmalarını, yaratıcı olmalarını, üretken olmalarını sağlayacak bir ömür standardı temin etmeyi neye bakılırsa ölçebiliyoruz örneğin… Nasıl bir mantıkla ölçebiliyoruz. bu biçimde bir mantığımız var mı ortak bir bedel yargımız. Tarifi olan, içeriği olan.
Bu bir tespittir.
Bu gözle bakıldığı vakit şayet Türkiye dünya ülkeleri çapında gelişmiş bir ülke olacaksa, sanat kültürü ve kültür teriminin kıymetleriyle bir, bu çağa uygun bir vizyon oluşturmalıdır diye düşünüyorum.
“50 YILDIR SÖYLÜYORUM, TÜRKİYE’DE BU TARTIŞMANIN AÇILMASI LAZIM”
Sıkıntının kaynağında temel sebepleri bunlar. Bunlarla birlikte mütalaa etmek gerekiyor.
bu biçimde bir tartışma açılması lazım artık Türkiye’de… Ben siyasal iktidarların bu konularda alana yönelik bireylerin görüş ve bakış açılarını ve kozmik tahlilleri değerlendirmeleri gerektiğini aşağı üst 50 yıldır söylüyorum.
Vakit zaman dinliyor üzere olanlar oldu ancak şu biçimde bir baş var Türkiye’de… Bu bahis bu kadar kıymetli mi gündeme gelmeli mi….
Ben DT Genel Müdürlüğü de yaptım. Mevzuatlara takılıyorsunuz. Ortadaki bürokratlar karar verme konusunda Meclis’e taşıma konusunda bariyer oluşturabiliyorlar.
“PARAYI KONUŞUYORLAR KÜLTÜR BOYUTUNU DEĞİL”
Maliye’ye gittiğinizde parayı konuşuyorsunuz, pazarlık ortasında geçiyor. Yani olayın kültür boyutu konuşulmuyor.
ötürüsıyla o pazarlık o denli bir vizyona sokuyor ki sizi, bir tıp algı idaresidir bu, o pazarlığı neden yaptığınızı unutuyorsunuz. ötürüsıyla o 300 lira 500 lira bir şey kazanılırsa bu kar sayılıyor. Lakin bu o denli bir kar değil yani. Temelinde ziyan hepsi. Bütüne, bu biçimde bir sistemin, bir sanat yapıtı yaratır üzere titizlikle yaratılmaması, bütünün oluşumuna ziyan veriyor diye düşünüyorum.
Tamer Levent
Yargıç Zeki Levent ve dizayncı Meral Levent’in çocuğu olarak 1950’de İzmir’de dünyaya geldi. 1971’de Ankara Devlet Konservatuarı’na girdi. Evvel oyuncu, akabinde direktör, genel müdür olarak çalıştı. New York Üniversitesi Tiyatro Kısmı, Berlin Sanat Okulu Tiyatro Kısmı, Bretton Hall Koleji ve Warwick Üniversitesi’nde Yaratıcı Oyunculuk dersleri verdi. Belçika, Lüksemburg ve Macaristan’da Avrupa Parlamentosu ile bir arada tiyatro toplantılarının unsurlarının düzenlendiği komite ve tertiplere katıldı. Radyo ve televizyonda bir dizi program ve drama yaptı. Çin ve Hindistan’da belgeseller yaptı. Milletlerarası Aktörler Federasyonu’nda (FIA) Türkiye Temsilcisi oldu. IATA (Uluslararası Amatör Tiyatrolar Birliği) idare konseyi üyeliği yaptı.